Systeemparadoxen #2 De Efficiëntie Paradox
Om systemen te kunnen begrijpen en verbeteren is een goed begrip van zogenaamde systeemparadoxen cruciaal. Als sociale innovatieve club worstelen we dagelijks met deze paradoxen en ze zijn lastig te doorbreken om dat ze vaak een intrinsieke kwaliteit van een gevestigd systeem vormen. De eerste systeemparadox die ik heb beschreven was de pilotparadox, die ervoor zorgt dat pilots niet doorgroeien en tot een nieuwe praktijk leiden.
Deze keer wil ik de efficiencyparadox onder de loep nemen. Deze stelt dat te ver doorgevoerde efficiëntie het resultaat juist verslechterd en tot meer kosten leidt. Dit gebeurd door het feit dat zaken die maatschappelijk en financieel samenhangen los van elkaar worden gezien. Als iets efficiënt wordt gedaan geeft dit geen garantie dat het niet beter kan.
Deze paradox geldt bijvoorbeeld bij het schoonhouden van de buitenruimte. Dat gebeurd tegenwoordig vrij efficiënt en kostenbewust. Echter dit neemt de oorzaak niet weg. Het probleem blijft juist bestaan door het efficiënte opruimen. Niemand voelt zich verantwoordelijk.
Bij de Wolfert van Borsseleschool in Rotterdam heeft de directie vorig jaar besloten een week niet op te laten ruimen, zodat de leerlingen zelf konden ervaren wat een troep ze maakten. Bovendien besloten ze ook de schoonmakers voortaan overdag te laten werken, zodat hun werk zichtbaar wordt bij de leerlingen. Dit zijn geen efficiënte maatregelen maar effectieve bewustwordingsmaatregelen voor het probleem, die een duurzame oplossing dichterbij brengt.
Dat is precies wat wij als Creatief Beheer doen in de buitenruimte en dat gebeurd in eerste instantie natuurlijk niet efficiënt, want dat is niet de doelstelling. Als onze praktijk vergeleken werd met de efficiënte lopende aanpak maken we in eerste instantie een amateuristisch indruk op de professionals werkzaam op dit terrein. Echter als we kijken op de langere termijn zijn we effectiever en uiteindelijk ook efficiënter (minder kosten meer opbrengst).
De drang om processen efficiënt te maken is natuurlijk logisch en nuttig. Echter het is niet het hele verhaal en een focus op efficiëntie en kostenbesparing zorgt vaak juist elders voor extra kosten die niet in het resultaat worden verrekend. De manier om de efficiëntie paradox te omzeilen is breder en contextueel te kijken naar hetgeen je verliest door de efficiëntie en wie de efficiëntie dient.
Een van de grootste contraproductieve effecten momenteel van de efficiëntie die we winnen met de digitale automatisering is het verlies van direct menselijke contact. Efficiëntie gaat meestal van boven naar beneden en maakt vaak de werkomstandigheden voor de uitvoerders en service richting klanten slechter maar de winsten hoger. De efficiëntie is een economische aangelegenheid en sociale of andere bijeffecten worden zoveel mogelijk genegeerd.
Ploegendienst is ook een treffend voorbeeld, bewezen ongezond, maar een noodzakelijk kwaad. Arbeidsuitval en ziekte worden qua kosten afgewenteld op de samenleving en zo kan het totaalplaatje negatief uitvallen. Dit is lastig te corrigeren want ploegendienst is nu eenmaal economisch noodzakelijk. Het spreekt voor zich dat een bredere analyse en lange termijn beleid nodig is om het tij hier te keren.
