Wat is gezondheid?

Onder de naam Dokter Biemans, stadsdokter, heb ik vooral columns geschreven gericht op beleid aangaande ziekte en gezondheid. In een nieuwe serie, waarvan dit de eerste is, wil ik ingaan op wat dit betekent voor iedereen persoonlijk en wat een individu kan doen om zijn/haar gezondheid te verbeteren.

Het zijn columns en dit betekent dat ik voor de begrijpelijkheid een en ander zal versimpelen. Als ik hierdoor onwaarheden vertel of wellicht een verkeerde interpretatie van bepaald onderzoek, hoor ik dat graag. Zal waar mogelijk doorverwijzen naar wetenschappelijke literatuur.

Iedere keer zal ik een advies geven over hoe uzelf uw gezondheid kunt bevorderen. Het eerste en belangrijkste advies is: ‘Denk zelf na’. Dit kunt u doen aan de hand van twee vragen. Wat betekent gezondheid in het algemeen? En wat betekent gezondheid voor u persoonlijk?

‘Gezondheid is niet slechts de afwezigheid van ziekte’, hoor je regelmatig als opening van een bespiegeling over gezond leven. Als ik tijdens een lezing mensen vraag: ‘Wat vindt u het allerbelangrijkste in uw leven?’ is het eerste en meest gehoorde antwoord ‘gezondheid’. Belangrijk dus om na te denken over wat gezondheid is. Want hoe we gezondheid definiëren en ernaar kijken, bepaald uiteindelijk ook hoe we er mee omgaan. Hier kunt u 12 definities vinden, die momenteel gebruikt worden. Ik kies er drie die verschillende aspecten van gezondheid belichten.

Gezondheid is een gevoel van zowel lichamelijk, als geestelijk als maatschappelijk welbevinden. Het betekent dus niet alleen het ontbreken van ziektes. (definitie van de WHO)

Gezondheid; toestand van aanpassing van het organisme aan zijn fysieke, sociale, mentale en microbiologische milieu, om hem in staat te stellen effectief te functioneren.

Het begrip gezondheid is subjectief. Ieder mens voelt zelf of hij zich gezond voelt of niet.

Wat opvalt is dat ziekte en gezondheid tegenover elkaar worden gezet, maar dat gezondheid meer is dan ‘geen ziekte’. De laatste definitie, maar ook die van de WHO (wereld gezondheidsorganisatie) stellen expliciet dat gezondheid ook subjectief is; ieder mens voelt zelf of hij zich gezond voelt of niet. De wat meer wetenschappelijke definitie gaat over het feit dat een gezond organisme effectief kan functioneren in zijn omgeving. Dit zou je ‘objectief’ kunnen noemen, omdat het de ‘subjectieve beleving’ deels uitsluit.

Alles wat in algemeenheid over gezondheid wordt gezegd heeft te maken met de mentale omgeving van ons mensen en daar moeten we op de een of ander manier het antwoord op de tweede vraag uithalen, wat betekent gezondheid voor jou ?

Ik vraag ook altijd: ‘Als gezondheid het allerbelangrijkste is, hoe zit het dan met je naasten, je ouders, je kinderen, je partner?’. ‘O ja’, hoor je dan, ‘die zijn belangrijker’.

Gezondheid staat dus niet op zich en is verbonden met zo’n beetje alles wat je kunt bedenken. Geen wonder dat de meeste mensen verdwalen. Het is steeds de vraag of het product of de dienst toevoegt aan uw gezondheid of slechts aan de gezondheid van de portemonnee van de aanbieder. Hier begint het ‘denk zelf na’, want wat betekent gezondheid in de zin van welbevinden voor u. Je kunt in feite alleen maar over iets nadenken als je ook voldoende en goede informatie hebt. Daar zit de crux, er is veel informatie over ziekte en gezondheid, maar die informatie heeft ook een afzender.

Gezondheidszorg is immers een grote markt, waar veel te verdienen valt. Eigenlijk kan iedereen wel een diagnose krijgen en iedereen kan wel therapie gebruiken. De markt is onverzadigbaar. We zijn gewend aan het idee dat de dokter weet wat goed voor ons is. Inmiddels wordt zo’n 95% van het medisch onderzoek ‘achter de schermen’ gefinancierd door de farmaceutische industrie (die lopen hier vanzelfsprekend niet mee te koop). De industrie wil nu eenmaal liever pillen verkopen en geen gezondheid (dat kan je niet garanderen). Dus ‘gratis gezondheid’ is een non item en daar wringt de schoen, want gezondheid is op vele manieren te verwezenlijken. Bijvoorbeeld geen frisdrank en andere dikmakers op scholen, want zo wordt er twee keer verdiend en de overheid krijgt van beiden belasting. Ik benoem hier de economische dimensie, want dat betekent dat je eigenlijk niet zomaar iets kunt aannemen zonder de context en het systeem te betrekken in de overwegingen. Afijn, je moet dus nogal een ‘ingewijde’ zijn om dit te snappen en het is een emotionele markt, het gaat immers over leven en dood. Het is dus moeilijk rationele beslissingen te maken.

Dus hier een aantal vuistregels, die je kunt gebruiken. Bedenk altijd, wie vertelt me dit, wat zijn de feiten en wat wil ikzelf. Als je weet wat gezondheid voor jou betekent, kun je beter kijken wat of wie je hierbij kan helpen en welke informatie je nodig hebt. Gezondheidszorg maakt niet gezonder maar bestrijd symptomen en waar mogelijk wordt het genezingsproces ondersteund (mogelijk gemaakt) door chirurgische ingrepen, medicatie en therapie (oefenen en gesprekken). Het is nog altijd ons lichaam zelf dat de genezing doet. Verder zijn er twee soorten preventie, vroege opsporing (screening) en preventie door een gezonde levensstijl en omgeving.

Je gezondheid (integraal welbevinden) wordt bepaald door je aanleg, je omgeving (fysiek, sociaal, mentaal) en de ‘situatie’ waar je je in bevindt. Als die ‘situatie’ niet prettig is, pijn, stress, eenzaamheid, angst, e.d. voel je je niet goed. Je probeert vanzelfsprekend uit die situatie te komen.

Laten we het eens oefenen met bijvoorbeeld de vroege opsporing van ziektes. Je voelt je niet ziek, maar misschien heb je ‘iets’ onder de leden. Wat moet je weten om te kunnen beslissen om hieraan mee te doen? Wat is de kans dat je ‘iets’ hebt en als je ‘iets’ vindt, kun je dat dan ook verhelpen. Als je deze balans opmaakt voor bijvoorbeeld mammografie blijkt dat het effect niet duidelijk is. Er zijn onderzoeken, die zeggen dat het effectief is, maar er zijn er steeds meer die zeggen dat het schadelijk is en averechts werkt. Persoonlijk zou ik het (als ik vrouw was) niet meer doen na alles wat ik gelezen heb. Maar toch als je opgeroepen wordt…probeer maar eens thuis te blijven.

Ingewikkeld, je kan je beter op iets richten waar je wel verstand van hebt, je ‘welbevinden’ en dit trachten te verbeteren, want dat is sowieso gezond. Dit heeft met heel veel zaken te maken, deze zijn dus onder te verdelen in aanleg, omgeving en situatie. Aanleg doe je weinig aan, omgeving overkomt de meesten eigenlijk ook. Pas als de situatie waar je in zit vervelend wordt, probeer je die te veranderen. Het grootste effect op je gezondheid is een verandering van je omgeving, dit maakt het mogelijk om uit een onwenselijke situatie te komen. Pillen of therapie zijn niet automatisch de eerste keus. Als bijvoorbeeld je werk ziekmakend is en je bent daardoor in een onwenselijke situatie gekomen (bv burnout). Is ander werk, waar je niet ziek van wordt de beste oplossing. Echter dit kan niet zomaar (inkomen, ambitie, verplichting) in dit geval is therapie een lapmiddel, dat de ziekmakende omgeving laat voorbestaan en in het beste geval de situatie dragelijker maakt.

Dit type complexe ‘situaties’ veroorzaken het grootste deel van onze ziektelast, dit zijn de maatschappelijke kosten van ziekte. Dit zijn in feite allemaal endemische ‘welvaartzieken’ en hebben te maken met onze levensstijl en hoe de samenleving is ingericht.. Als deze 'omgeving' niet matcht met je 'aanleg' heb je een ‘ziekmakende situatie’. Er zijn mensen die, al roken ze hun hele leven, geen longkanker krijgen en er zijn mensen die hierop juist een hele grote kans hebben. We krijgen een situatie waarbij je straks je DNA kan scannen op risico’s, maakt ons dat gezonder ? Ik vermoed van niet, zekerheid is een illusie; we zijn geen auto’s, waarbij je eenvoudig de onderdelen kunt vervangen. We zijn omringd door risico’s dus een objectieve benadering en wetenschappelijk bewijs vertelt maar een heel klein deel van het verhaal. Het andere deel van het verhaal is ons persoonlijke ‘welbevinden’. Zo kan het zijn dat ogenschijnlijk ‘gezonde mensen’ diepongelukkig zijn en zieke mensen een gelukkig en zinvol leven leiden. In de meeste gevallen is de oorzaak hiervan dit de ‘situatie’ waarin u verkeerd. Tot slot; ziekte is voor mensen ook een groeimoment en staan hierna bewuster in het leven.

U begrijpt de eerste stap is dat u over uw ‘situatie’ en 'uw gezondheid' nadenkt anders hebben de adviezen, die ik in mijn volgende columns geef ook geen zin.