Dokter Biemans en de nieuwe rolverdeling op wijkniveau

Vorige keer had u het over uw moeilijke relatie met de overheid, maar u bent het toch met me eens dat we niet zonder overheid kunnen?

Tuurlijk, de overheid is nodig maar is ook een probleem. Als de overheid bereid is zelf te veranderen in plaats van te proberen de samenleving te veranderen, ontstaan er vanzelf kansen. De samenleving is namelijk al veranderd en dat is met geen mogelijkheid tegen te houden of terug te draaien. Dat is zelfs gevaarlijk.

Gevaarlijk?

De overheid is geen persoon, maar een heleboel personen die volgens een bepaald systeem werken. De overheid schept verwachtingen en als die niet worden ingelost geeft dit frustratie bij zowel ambtenaren als burgers.Het idee achter de participatiesamenleving is dat burgers weer meer verantwoordelijkheid nemen, meer zelf organiseren en zo ook meer zeggenschap krijgen over hun omgeving. Het alles overheersende doel hier is dat mensen meer zelfredzaam worden en minder afhankelijk van de overheid.

Als men dus de verzorgingsstaat afbreekt, iets wat volgens mij onvermijdbaar is, moet er wel een volwaardig alternatief geboden worden. We hebben het hier over de meest kwetsbare groepen in onze samenleving.

Zijn mensen niet gewoon lui en hebben ze een schop onder hun kont nodig?

Dat zal best gelden voor een beperkte groep, maar zeker niet voor de meesten. Trouwens zo iets kun je ook over ambtenaren en bestuurders zeggen. De meeste mensen willen heel graag veranderen, maar het systeem is zo ingewikkeld dat de moed al snel in de schoenen zinkt. Vandaar ons pleidooi voor de menselijke maat in bestuur en praktijk. Een manier van doen die te begrijpen is voor iedereen, zodat alle mensen van goede wil stappen kunnen maken om hun leven en dat van hun dierbaren te verbeteren. Hier is een handelingsperspectief noodzakelijk dat inclusief is en een uiting van solidariteit met de zwakkeren.

Wat voor perspectief heeft u het over?

Het perspectief dat een stad in eerste instantie uit mensen bestaat. Jules Deelder heeft dit prachtig verwoord: ‘de omgeving van de mens is de medemens’. Door het op deze manier te benaderen ontstaan mogelijkheden de leefomgeving in wijken duurzaam te verbeteren via en met de mensen.

Klinkt nogal vaag?

Vind ik niet. Gezondheid wordt door vele factoren beïnvloed en de meeste (94%) zijn inmiddels niet meer fysiek, maar een samenspel van vooral sociale factoren. Dus een wijkfonds met uitvoering, dat stuurt op de gezondheid van bewoners is precies wat er nodig is. Mensen in achterstandswijken leven 5 tot 7 jaar korter en hebben veel meer chronische gezondheidsproblemen. Daar doen we momenteel niets aan, terwijl preventie niet heel ingewikkeld is, maar dat moet je het wel anders aanpakken.

Leg uit?

Er is momenteel een transitie gaande van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving, deze is ingezet en gewenst door de overheid. Transitie betekent overgang of omschakeling, het heeft een passieve (het gebeurd gewoon) en een actieve (je kunt het organiseren) kant. De basis van deze overgang ligt in de praktijk in de wijk en bij de mensen die dit vormgeven. Als je deze praktijk als een rollenspel benaderd, kun je vier verschillende rollen onderscheiden naar doel en verantwoordelijkheid. Dit zijn de bewoner/burger, de ondernemer, de investeerder en de overheid. Waarbij de overheid tekent voor onderwijs, zorg en welzijn, handhaving en onderhoud publiek domein. Deze overheidstaken zijn nu precies de taken die participatief en decentraal dienen te worden.

In het idee van participatiesamenleving wordt deze traditionele rolverdeling horizontaler met een decentrale sturing. Hetgeen de overheid van een bepalende rol naar een rol met verantwoordelijk samenspel. Deze nieuwe ‘decentrale praktijk’ behoeft een andere manier van meten en sturen, waarbij de algehele verantwoordelijkheid van de overheid voor hun traditionele kerntaken hetzelfde blijft, maar met dit verschil dat ze het nu samen met andere partijen vormgeven. Om dit goed te kunnen organiseren zijn er ons inziens twee extra rollen nodig en een heldere gezamenlijke doelstelling.

Welke nieuwe rollen ?

Actieve bewoners, vrijwilligers, participanten, zijn een nieuwe partij geworden met een nieuwe rol. Deze groep participeert om verschillende redenen, maar zijn allemaal deelnemer aan het nieuw te vormen participatief programma. De kwaliteit van de participatietrajecten zijn belangrijk voor de participanten. Deze kwaliteit is enerzijds te meten middels harde cijfers, maar de beleving ervan door de participanten is natuurlijk ook erg belangrijk. Eventuele verbetering is altijd in samenspraak met participanten. Zij vormen een belangrijke partij als gesprekspartner (en co-createur) voor de effectiviteit van de aanpak en hun individuele groei.

‘De burger/bewoner’, de grootste en belangrijkste groep splitst zo in tweeën tussen bewoners die participeren (deelnemers) en bewoners die gewoon in de wijk wonen. Die laatste groep dient natuurlijk ook baat te hebben bij de aanpak zonder dat ze daar perse aan mee hoeven te doen. Deze groep bewoners kunnen de aanpak als geheel het beste beoordelen op effectiviteit. Ze kunnen dit natuurlijk alleen goed beoordelen als er een transparante manier van financieren en uitvoeren is.

Klinkt allemaal nogal ingewikkeld?

Ik gebruik nu de taal van beleidsmakers, omdat dat de taal is waarop de huidige praktijk is gebaseerd. Wij hebben naast de deelnemer nog een extra rol toegevoegd; de Tuinman(m/v), deze zorgt voor samenwerking, transparantie, vakmanschap en wederkerigheid in de praktijk. Hoewel niet de hoofdrolspeler is de Tuinman(m/v) een noodzakelijke voorwaarde voor het totale proces. De eventuele extra opstartkosten verdien je makkelijk terug, omdat het participatieprogramma gestaag groeit in kwaliteit en kwantiteit met een maatschappelijk rendement dat gestaag meegroeit zonder extra kosten !

Hoeveel rollen zijn er dan in het totaal, ik raak de tel een beetje kwijt?

Zes en omdat we met en via mensen werken worden deze rollen op microniveau (wijk/gemeenschap) altijd door personen ingevuld. De burger/bewoner, de ambtenaar, de ondernemer, de investeerder, de Tuinman(m/v) en de deelnemer. Die laatste categorie noemen we deelnemer, omdat deze mensen zoals gezegd het participatieprogramma volgen en deels vormgeven (vrijwillig, dan wel verplicht).

En dan wordt de participatiesamenleving wel een succes?

Ja, problemen worden dan kansen en kansen moet je grijpen toch. Maar goed de overheid moet wel mee durven spelen en daar wringt momenteel de schoen.