Een modern Rattensprookje

Als één dier een slecht imago heeft is het wel de rat, rattengedrag, rattenplaag. Als we iemand een rat noemen bedoelen we sluw, gemeen en onbetrouwbaar. Ongedierte dat verdelgt moet worden. Kortom de rat heeft zich niet geliefd gemaakt als cultuurvolger. We leven dan ook al duizenden jaren samen en de rat heeft al die tijd onze voorraden aangeknaagd en ziektes verspreid, geen wonder dat we er zo’n hekel aan hebben.

Maar als je de rat beter leert kennen heeft het verhaal vele kanten en zou de rat ons weleens de weg kunnen wijzen naar een gezondere stad. Ratten zijn heel sociaal en slim. Leuk als huisdier ook. Daarnaast hebben we als proefdier veel aan de rat te danken. Ze hebben nogal wat geleden voor de wetenschap. We hebben van alles met ze gedaan, wat we niet met mensen durven en mogen doen. In Rusland staat zelfs een standbeeld voor de rat, vanwege zijn verdienste voor de wetenschap. Door hindoes wordt de rat aanbeden en maken ze altaren gemaakt voor het beestje. Ratten zijn ook nog eens prima en nuttige speurneuzen, ze sporen mijnen, ziektes en drugs op. Het is kortzichtig de rat slechts als ongedierte te benaderen. Het is een gewoon zoogdier en erg slim, misschien omdat ie al duizenden jaren met ons samenleeft en we hem dus eigenlijk ‘getraind’ hebben.

We weten heel veel van ratten, maar eigenlijk heel weinig over zijn natuurlijk gedrag. Met andere woorden, we hebben door onze weerzin nooit de moeite genomen de rat werkelijk te leren kennen. Weg ermee, maakt niet uit hoe.

Ratten leven nu juist bij mensen omdat daar een niche zit en die niche creëren we zelf. Ze leven in onze riolering en weten overal ons voedsel te vinden. En ze zijn bij ons beschermd voor roofdieren; uilen, vossen, katten, steenmarters, … Trouwens inmiddels allemaal dieren die in de stad (weer) voorkomen. Een rattenplaag is eigenlijk een slordigheid van onze kant. Te veel doorgangen via het riool, te veel voedselaanbod (afval), te weinig natuur (roofdieren). Vangen heeft eigenlijk geen zin als je deze oorzaken niet wegneemt. Ratten kunnen 2000 nakomelingen per jaar krijgen. Daarom is rattenoverlast ook zo lastig te bestrijden, ze komen steeds weer terug. In die zin kan de rat ons leren hoe we dit beter organiseren. Ratten helemaal uitroeien lukt immers nooit, maar ze in een ecologisch evenwicht een plek geven in de stadnatuur is in feite niet erg moeilijk en heeft als bijkomend voordeel dat stadsnatuur positieve effecten heeft op gezondheid en een basis is voor klimaatbestendige steden. Zo kan de rat een gids zijn richting een groene gezonde stad, een soort omgekeerde kanarie in de kolenmijn. Bijkomend voordeel is dat de rat nauwelijks nog een bedreiging voor de volksgezondheid vormt. Zou je niet denken, maar toch is het zo. Het grootste gevaar nu is de angst voor ratten. Ratten en muizenfobie komt vrij veel voor en met als bijkomend effect dat mensen plaatsen waar ratten gesignaleerd zijn mijden.

Een ding moeten we zeker niet doen, vergif, want naast het feit dat ze hier snel resistent voor worden, vergiftigd het de hele voedselketen. Daarnaast is daar tegenwoordig de wens ze ‘diervriendelijk’ te doden. Dit is in feite ook redelijk onzinnig, want als ze door een roofdier gepakt worden gaat dit ook niet ‘diervriendelijk’ in onze ogen. Ratten leven kort en in de vrije natuur worden ze meteen gevangen. Dus als we ze levend vangen is het daarna doden eigenlijk de meest praktische oplossing. Maar zoals betoogd vangen is een korte termijnoplossing.

Het is vele malen effectiever de rat integraal als onderdeel van de gehele stadsnatuur te benaderen. Als het goed met de rat gaat, gaat het goed met ons en de rest van de natuur in de stad. Want ook muggen, blauwalg, processierups, duiven, teken, varkens, wespen, mieren zijn bij tijd en wijle overlastgevend en ziekteverwekkend.

Daarom is het belangrijk een stadsecoloog aan te stellen in Rotterdam, die zich juist met dit soort zaken bezighoudt. Hoe kunnen we door meer of betere stadsnatuur te ontwikkelen, deze overlast en risico’s beheren (het hoofd bieden). Het is belangrijk in deze te realiseren dat de positieve invloed van stadsnatuur op onze gezondheid en welbevinden vele malen hoger is en in geen verhouding staat met de ‘gevaren’. We zouden er goed aan doen onze omgang met ‘stadsnatuur’, ‘cultureel’ te ontwikkelen als iets positiefs dat mensen bindt en ontspant, in plaats van iets dat ons bedreigt. De rat kan ons de weg wijzen. Naar het rattenparadijs wat dus automatisch ons paradijs is. Het zou wat zijn.