Stadsgeneeskunde in de praktijk

Je wilde jezelf weer eens interviewen ?

Zeker wel, er is veel gebeurd en eigenlijk is het voor mezelf nu ook pas duidelijk welke kant het precies opgaat. In zo’n zelfinterview kan ik alles goed uitleggen. We staan als Creatief Beheer voor een volgende fase, waarin we al onze kennis, kunde en netwerk opgebouwd in onze 15 jarige praktijk op een structurele manier kunnen doorontwikkelen.

Leg uit ?

Ons beroep op het Right to Challenge werd eind vorig jaar positief ontvangen door gebiedsorganisatie en het gemeentelijk Right to Challenge platform. Dit Challenge-traject heeft in mijn ogen een hele goede uitkomst opgeleverd.

Voor hetzelfde bedrag wat er nu ook aan uitgegeven wordt gaan wij het opruimen en groenonderhoud van een aantal parken en pleinen in Rotterdam. In West is dat Park 1943 in Tussendijken en op Zuid is dat het Oleanderplein, Speeltuin de Regenboog in Bloemhof, binnenterrein de Arend in de Afrikaanderwijk en het Jalonplein in Wijk Feijenoord.

De meerwaarde ligt in de uitvoering door de participatieve arbeid van deelnemers aan dit traject zo gezond mogelijk vorm te geven. In plaats van zo goedkoop en efficiënt mogelijke arbeid wordt de arbeid het middel waar mensen zowel zichzelf als de wijk mee kunnen verbeteren. Een verbindende activiteit in het publieke domein.

We weten dat buitenwerken in het groen gezond is en opruimen in het groen dus ook. Groene wijken zijn ook nog eens beduidend gezonder voor bewoners. Eigenlik is dit dus het gezondste werk dat bestaat en ook nog eens het nuttigste. Want minder zwerfvuil en meer groen zijn al jaren de grootste wensen van bewoners als het gaat over de directe leefomgeving. Door dit werk op een gezonde manier vorm te geven samen met deelnemers, ons woord voor vrijwilligers, biedt je mensen een effectief gezondheidstraject (preventie en therapie) in de wijk.

Ik durf er mijn hand voor in het vuur te steken, dat als we dit goed organiseren, de effecten op de gezondheid vergelijkbaar zijn of zelfs beter dan van bestaande individuele interventies (voorlichting en therapie). Daarnaast kan het ook medicatie vervangen of verminderen. We hebben nu dus precies de juiste opdracht waarmee we kunnen aantonen dat dit werkt. Plots is de oplossing aantrekkelijk en tastbaar voor zowat iedereen. Kijk en dat verraste me toch wel, dat het eigenlijk zo simpel is.

Er zijn meerdere wegen naar Rome, maar om er te komen heb je een begaanbare weg nodig. Deze weg is begaanbaar omdat je er samen aan werkt en omdat het directe resultaat van de aanpak vaststaat: schoon en groen. Door win-win situaties in ketens te benutten ontstaat gestaag een laagdrempelig gezondheidstraject in de wijk gekoppeld aan maatschappelijke ondersteuning en betaald door het dagelijks onderhoud.

Dus eigenlijk heeft de gemeente je geholpen?

Natuurlijk we hebben hetzelfde doel; een groene en schone wijk. Verschillende posities en visies botsen sowieso maar kunnen ook tot een betere uitvoering leiden als het constructief door partijen wordt opgepakt. En dat is gebeurd. Uiteindelijk gaat het erom hoe je ‘iets vorm geeft’ in de praktijk en of ‘het werkt’. En daar heb je in dit geval alle partijen bij nodig.

Als je wilt samenwerken is het begrijpen van andermans zienswijze van cruciaal belang. Je hoeft het niet perse met elkaar eens te zijn. Juist de praktische insteek en een gemeenschappelijke doelstelling aangaande praktische zaken werkt hier veel beter. Het gaat dan over de dingen waar je het samen wel over eens bent. We zien het Right to Challenge liever als een recht om samen te werken dan als een recht om de gemeente uit te dagen.

Dit zijn allemaal dingen waarvan ik achteraf denk, logisch, maar toch zag ik het pas in het proces. Dit was nota bene het idee waarmee we ooit starten, de onderhoudspraktijk omtoveren tot een investering in volksgezondheid. En nu kunnen we het laten zien.

Dat is wat je stadsgeneeskunde noemt?

Ja, stadsgeneeskunde is de omgeving van mensen op sociaal, mentaal en fysiek gebied optimaliseren, zodat negatieve effecten op gezondheidsgebied zoveel mogelijk worden geneutraliseerd. Mensen zijn sociale wezens en op alle mogelijke manieren afhankelijk van elkaar en hun omgeving in de meest brede zin des woord. Gezondheid en ziekte is een resultaat van het samenspel van al deze factoren. Het gaat hier om zowel positieve als negatieve effecten. In tegenstelling tot wat vaak wordt gesuggereerd heb je zelf maar heel weinig invloed op deze factoren.

Mensen hebben elkaar en de natuur nodig om zich te ontwikkelen en gezond te blijven. Je zou het niet zeggen als je de media volgt, maar nog slechts 6% van onze ziektelast (kosten voor ziekte) heeft een puur fysieke oorzaak. Dit zijn de klassieke risicofactoren, luchtvervuiling, bodemvervuiling en geluidsoverlast. Al het overige is een combinatie van factoren en hangt samen met levensstijl, socio-economische klasse. Gedragsverandering is heden ten dage déaangewezen weg om een betere gezondheid te krijgen.

Het is een bekend en onderzocht feit dat ons gedrag wordt bepaald voor ongeveer 1/3 door onze genen, 1/3 omgeving en opvoeding en de laatste 1/3 weten we eigenlijk nog niet. Tegelijkertijd is gedrag ook erg beïnvloedbaar (manipuleerbaar) door de omgeving, medemensen, reclame, autoriteit, e.a. Je merkt pas hoe je vast zit aan je gedrag als je het wilt veranderen.

Het systematisch en effectief investeren in gezond gedrag is in ons huidige zorgstelsel problematisch omdat er simpelweg geen geld mee te verdienen is. Om het cynisch te zeggen gaat de teller pas lopen als iemand ziek wordt, niet als iemand gezond blijft. Preventieve gezondheidszorg beperkt zich tot inenten, voorlichting en individuele interventies. Als het gaat om omgeving beperkt men zich tot de klassieke fysieke (6%) risicofactoren.

Preventieve strategieën op het gebied van de volksgezondheid hebben een betrouwbaar en transparant verdienmodel nodig. Ze dienen afrekenbaar te zijn, zodat je zeker weet dat het ook werkelijk ziekte voorkomt en je de bespaarde kosten kunt berekenen. Dat verdienmodel is er simpelweg nog niet en dus wordt er veel minder geïnvesteerd in preventie dan in genezen. Terwijl alle experts het er over eens zijn: voorkomen is beter dan genezen en de enige weg om op de lange termijn zorgkosten duurzaam te beheren.

Gezondheidszorg maakt niet gezonder, het verlicht ons lijden en laat ons waar mogelijk langer leven. Nuttig op individueel niveau maar als je naar de algemene cijfers kijkt zie je dat Nederland langzaam dikker, depressiever en ongezonder wordt.

Als je wilt dat mensen gezonder leven moet je dus hun gedrag veranderen. Of om het individueel te stellen als je zelf gezonder wil worden kan dat door je gedrag te veranderen. Hier zijn voorlichting en de meeste preventieve individuele therapieën dan ook op gericht, hoe het gedrag te veranderen. We hebben net gezien dat mensen maar weinig invloed op hun gedrag hebben als je de omgeving niet betrekt. Hier zit dan ook de intrinsieke beperking van individuele preventieve therapie, de kloof tussen de therapie situatie en de dagelijkse leefomgeving van clienten.

Door arbeid in deze als een omgevingsfactor beschouwen en zodanig vorm te geven dat het de gezondheid van deelnemers verbeterd kun je deze beperking omzeilen. Simpel gezegd als je drie dagen per week de hele dag gezond bezig bent heeft dit meer effect dan een paar uur therapie.

Stadsgeneeskunde ziet het dagelijks onderhoud als een permanente gedragsveranderende praktijk in een wijk; het is er elke dag op dezelfde plek en met dezelfde noodzaak. Op deze manier kan het gebruikt worden om een duurzame preventieve strategie te ontwikkelen.

Als je erover nadenkt is dit ook logisch omdat zorg voor elkaar en omgeving de basis van elke samenleving vormen. Deze dagelijkse noodzakelijke interactie tussen mensen zorgt voor samenhang en begrip. De stadsnatuur gecombineerd met het alledaagse contact tussen mensen vormt zo een gratis heel- en leermeester op wijkniveau voor iedereen.

Maar dat groen en schoon is toch waar je op afgerekend wordt?

Natuurlijk en in die zin erg relevant. Maar ik zie het liever breder. Het afvalprobleem staat nu volop in de belangstelling. Niet het dagelijks opruimen, maar vooral ook het dagelijks en achteloos weggooien van allerlei troep op straat, die anderen maar moeten opruimen is het werkelijke probleem. Dit heeft met bewustwording te maken en een mentaliteitsverandering. Het beste resultaat op termijn zou zijn dat er beduidend minder wordt ‘weggegooid’ en dat we dus onze inzet meer en meer op vergroenen en verbinden kunnen richten.

Als de wijk schoon blijft is het geld voor opruimen niet meer nodig. Waarom zou de gemeente dat dan nog betalen?

Die is leuk, dat is hetzelfde als met de conducteurs in de tram, die ooit zijn weggehaald. De mensen betalen toch wel. Zo werkt het niet. Als je dat doet loopt het langzaam weer achteruit. We zien het bij projecten waar we stoppen. Het gaat nog een tijdje goed, maar op een zeker moment komt de klad erin. Dingen gaan kapot, mensen krijgen ruzie, in de vakantie wordt geen water gegeven. Alles heeft aandacht nodig en als je het voor elkaar krijgt dat mensen niets meer weg gooien, krijg je het ook voor elkaar dat ze elkaar meer helpen, enzovoort, enzovoort. Alles wat je aandacht geeft groeit en stel je voor als er niets meer weggegooid wordt. Dat geeft vertrouwen en kun je stappen maken. Er zijn meer problemen dan alleen zwerfvuil.

Wanneer gaan jullie beginnen?

We zijn natuurlijk al bezig. De Challenge start officieel 1 januari 2019. We zijn dit nu aan het voorbereiden. Enerzijds met de gemeente goede afspraken maken en anderzijds in de wijk met onze deelnemers en samenwerkingspartners. Heb het er met onze huidige twintig deelnemers uitgebreid over gesproken en de meesten vinden het leuk en spannend om te gaan doen. Ze begrijpen het gezondheidsaspect overigens donders goed en dat is ook vaak de directe reden dat ze bij ons werken.

Daarnaast willen we meer respect voor dit nuttige werk aan de basis. Groenonderhoud en opruimen heeft geen aantrekkelijk imago, terwijl het zoals gezegd het meest gezonde en nuttige is om te doen. Het is lastig om dit beeld te kantelen.

We gaan nieuwe en mooie werkkleding maken en werken aan presentatie en houding, vriendelijk edoch vastberaden. We zijn immers de gastheren en vrouwen in de buitenruimte en geven het goede voorbeeld.De maanden november en december gaan we dit alles voorbereiden zodat we een vlotte start in januari 2019 kunnen maken.

Als mensen het eenmaal in de wijk zien en ervaren wordt het helder en begrijpelijk.

Als ze wat zien ?

Dat zei Cruijff toch, je begrijpt het pas als je het ziet. Het komt erop neer dat je decentrale problemen vaak beter decentraal kan oplossen met alle betrokkenen. Dat is veel zichtbaarder. Dus in ons geval, daar waar het zwerfvuil en het groen is, daar is ook de oplossing te vinden en de begaanbare weg erheen. In de praktijk dus van alledag op wijkniveau daar gebeurd het en die kun je veranderen. Dus als mensen zien dat het er beter uitziet als we een positieve uitstraling hebben dat helpt enorm voor draagvlak en wat we spontane participatie noemen. Bewoners voelen zich betrokken en gaan meehelpen.

Bijna alle problemen vragen om een combinatie van zowel centrale als decentrale maatregelen om tot een oplossing te komen. Het is het bekende samenspel. In overheidskringen als bij grotere bedrijven heerst een centrale reflex vanwege de macht die ze bezitten en de opdracht die ze hebben; los het op. Juist hardnekkige achterstandsproblematiek een gebied dat veel ‘samenspel’ vereist en dit vraagt om andere creatievere strategieën. Een van die creatieve strategieën is de onze; een nieuwe onafhankelijke beroepsgroep naast de wijkagent, de Tuinman(m/v). Hier experimenteren we al mee sinds 2011 en het is door de drie-eenheid, aanwezigheid, vakmanschap en positieve insteek mogelijk om decentraal te sturen op overeengekomen targets (schoon en groen), maar ook betere gezondheid en grotere biodiversiteit. Het mooie van de aanpak is dat dit laatste kan zonder extra kosten.

De kans dat dit gaat werken is heel groot enerzijds omdat we dit al op allerlei manieren met succes getest hebben in tijdelijke projecten en omdat het uitgaat van wetenschappelijk bewezen werkingsmechanismen.

Je bent wel erg zeker van je zaak ?

Anders zou ik er niet aan zijn begonnen. Maar hopelijk begrijpen mensen dat mijn werkelijke intentie ligt op het gebied van preventieve gezondheidszorg en dan met name gericht op mensen die hier de meeste baat bij hebben. Nu hebben we dus de kans om het te laten zien en daar ben ik erg blij mee. Toen we 15 jaar geleden begonnen deden we dat vanuit een ideologisch standpunt; meer liefde en aandacht in ons publieke domein. Dat we ook daadwerkelijk een concrete aanpak hebben gevonden was een ver doel. De laatste drie jaar heb ik vaak getwijfeld en overwogen te stoppen. Dat we deze stap hebben kunnen maken voelt als een overwinning. Dat zeker zijn van je zaak valt eigenlijk in twee stukken uiteen. Je moet onvoorwaardelijk in je verhaal geloven en tegelijkertijd de zwakke plekken eruit halen. Dat is echt vallen en opstaan. Maar wat betreft mijn uitspraken over ziekte en gezondheid, die heb ik uit de wetenschappelijke literatuur. Ik trek hier slechts de consequenties uit als het gaat over preventie van ziekte en het stimuleren van gezond gedrag.

Wil je tot slot nog iets zeggen?

Vooral dat ik erg opgelucht ben dat we een begaanbare weg hebben gevonden en natuurlijk wil ik iedereen bedanken die hier aan bij hebben gedragen en dat zijn er inmiddels heel veel.

Daarnaast werken we dus aan nieuwe teksten, werkkleding met nieuw logo, afspraken met partners over trajecten van de deelnemers, e.d. Iedereen die wil meedoen aan deze volgende fase is van harte welkom, zoals altijd.