Handboek van de Tuinman

Als handleiding voor de stadsgeneeskunde praktijk wil ik het Handboek van de Tuinman(m/v) dit voorjaar uitgeven. Om die reden zal ik de komende tijd verschillende hoofdstukken en paragrafen waar ik aan werk alvast publiceren. Met de bedoeling een samenhangende en gedrukte publicatie uit te geven in het voorjaar. De grootste uitdaging nu is onze visie en methode zo begrijpelijk mogelijk te beschrijven en te communiceren.

Sinds vijf jaar probeer ik als stadsdokter stadsgeneeskunde op de kaart te zetten. Dat is nog een hele klus als onafhankelijk arts. Stadsgeneeskunde is een niet medische strategie op het gebied van preventieve geneeskunde. En als zodanig een koekoeksjong die niet in het nest van de traditionele geneeskundige zorg past. Stadsgeneeskunde geneest de stad (en niet de mens), de bevolking helpt hierbij en zorgt zo voor een gezonde bevolking. Niemand zit hierop te wachten en iedereen wil het. We zijn als het ware verdwaald in de complexiteit van onze eigen systemen, die niet meer doen waarvoor ze bedacht zijn. De menselijk maat is weggeslopen en we zijn omringd door perverse prikkels die deze systemen veroorzaken, geldzucht, fragmentatie, doorgeslagen regelgeving en veel onzinnigheid. De kranten en sociale media staan er iedere dag bol van en iedereen maakt zich er druk om..

Als arts en later als kunstenaar heb ik altijd gezocht naar de essentie, de waarheid zo u wil. Ik geloofde als romanticus in het adagium van Picasso: ik zoek niet, ik vind. Doe maar wat en dan vind je vanzelf iets. Als kunstenaar vond ik inderdaad van alles. Maar wat doe je met dat alles wat je vindt en hoe selecteer je ? Het is de cirkel van intuïtie, associatie en rationalisatie oftewel iets kiezen, kijken wat er bij past en verzinnen wat het betekent. En zo verder. De zin van het bestaan heb ik niet gevonden, de waarheid ook niet, maar wel de zin van mijn eigen bestaan en min eigen waarheid. Ieder mens heeft een droom en hoger doel nodig dat de dood overstijgt naast het alledaagse scala aan behoeften en bevredigingen om het leven richting te geven.

Als je daadwerkelijk iets nieuws wil vinden vraagt dit om een andere manier van kijken en doen. Vergelijk het met het zoeken in het donker van je verloren sleutelbos onder een lantaarnpaal (omdat je daar kunt zien), terwijl hij overal kan liggen. In ons geval betekent het dat we met andere ogen naar de stad en de onderhoudspraktijk zijn gaan kijken en om te bedenken en testen hoe dit alles kan ingezet worden voor een gezondere veilige wijk. De vuistregel hier is maak van problemen kansen.

Die twee dingen, weten wat je zoekt, duidelijke uitgangspunten en ervaring zorgen ervoor dat je gevonden oplossingen in de praktijk op waarde kunt schatten. Je hebt een praktisch referentiekader nodig om oplossingen te beoordelen, werkt het of werkt het niet.

Het idee van de Tuinman(m/v) is in 2011 ontstaan omdat onze praktijk snel groeide en het organisatorisch een beetje te veel werd.. Ik dacht toen als iedereen gewoon als een onafhankelijk vakman werkt kunnen ze het werk grotendeels zelf organiseren en dat werkte wonderwel. Per direct liep alles beter.

Mijn werk is steeds meer gaan lijken op het ontwarren van een kluwen wol, dat moet je namelijk weloverwogen doen en niet te hard trekken. Dat harde trekken brengt je wel ergens, namelijk bij een niet te ontwarren knoop. Je loopt vast en moet weer opnieuw beginnen. Je bouwt niks op alleen ervaring.

Toen we starten in 2003 met Creatief Beheer organiseerde ik artistiek sociale projecten in wijken, festivals en media. We zagen de publieke ruimte als ons podium en de deelnemers aan projecten als publiek. Toentertijd waren er veel braakliggende terreinen en deze boden een kans om voor een aantal jaar te experimenteren met tijdelijke parken. Zo starten we in 2004 op een braakliggend terrein aan de Puntstraat als zelfbeheerproject voor 3 jaar richting Dakpark het Proefpark de Punt. Inmiddels beleeft het Proefpark haar vijftiende jaar en volgend jaar dient het plaats te maken voor woningen. Jammer, maar niets aan te doen, afspraak is afspraak. Zo hebben we de afgelopen jaren veel van onze tijdelijke parken (Afrikaanderpark, Carnissetuin, Ecokinderpark) moeten ontruimen en steeds weer is dat een emotioneel gebeuren. Tussen 2011 en 2014 beheerden we zo’n 15 parken/tuinen in 9 verschillende wijken. Omdat de projecten allemaal weer anders werden gefinancierd met vaak tijdelijke budgetten en plekken werd het steeds lastiger onze projecten overeind te houden. Dit dwong ons na te denken (naast een hoop stress) over hoe dit op te lossen. We hebben van allerlei handtekeningenacties gedaan maar uiteindelijk werd dat harde trekken een onontwarbare knoop en moesten we opnieuw beginnen.

Eind vorig jaar hebben we besloten het Right to Challenge te gebruiken en hebben we alle projecten zonder lange termijn perspectief gestopt. Het leidt af van de kerntaak, het ontwarren van de kluwen organisatorische wol. Het Right to Challenge bood een weg. Denk dat als we minder problemen met financiering hadden gehad we deze weg niet genomen hadden. Weerstand levert naast een hoop frustratie zeker ook glans op.

Mijn boekhouder zegt dat als een bedrijf groeit er twee factoren belangrijk zijn. Allereerst het leiderschap, niet meer alles zelf willen doen, je informeren en delegeren, dat soort dingen. Daar ben ik dus volop mee bezig. En de tweede is cashflow oftewel liquiditeit. Als je stabiliteit in je organisatie wil is het belangrijk dat je op tijd kunt betalen en tegenvallers kunt opvangen. Dat was erg lastig de afgelopen jaren en nog steeds is het een dagelijkse zorg. Tegelijkertijd hoort het erbij en dwingt het je tot creativiteit en goede communicatie om het op te lossen. Ik heb door schade en schande inmiddels veel geleerd over financiën en hier geldt het adagium van de heer Nietzsche: als je er niet dood aan gaat, maakt het je sterker. De schuldsanering hebben we kunnen ontlopen en op papier zijn we inmiddels weer financieel gezond.

Het huidige toestand is altijd een voortgang van het verleden op vaak onnavolgbare wijze. Karin en ik zijn echt wel blij met deze nieuwe kans, die trouwens tot stand is gekomen door alle mensen die hebben meegewerkt. De tuinmannen en vrouwen, maar ook alle samenwerkingspartners, deelnemers, bewoners en gemeenteambtenaren, planten en dieren, alles en iedereen heeft wel iets bijgedragen. Weerstand en conflicten maar ook veel bijzondere ontmoetingen, steunbetuigingen en vrolijkheid. Wat mij betreft is onze volharding beloont.

Dit is ook het moment om de verschillende aspecten van onze aanpak weer eens goed te beschrijven en alle nieuwe inzichten te verwerken. We wilden ooit als kunstenaars een statement maken over meer liefde en waarheid in ons publieke domein. Het was veel leuker en serieuzer dan we dachten en heeft iets opgeleverd dat echt werkt.

Dat is de Tuinman(m/v), die werkt echt, zowel letterlijk als figuurlijk aan een gezonde wijk

Het vak van de Tuinman(m/v) bestaat hieruit dat hij zorgt draagt samen met vrijwilligers, die we liever deelnemers noemen, voor het dagelijks onderhoud van een park. De kunst is dit voor zowel de wijk als de deelnemers ‘gezond’ te organiseren. Op deze wijze ontstaat een dynamisch laagdrempelig gezondheidscentrum in de wijk tegen de kosten van het reguliere dagelijks onderhoud. Dit kan omdat het buiten werken in het groen in een prettige teamsfeer erg gezond is. Opruimen en tuinieren kan op vele verschillende manieren en vergt verschillende vaardigheden. Dit werk kan voor iedereen met een beetje moeite op maat worden aangeboden, qua belasting en verantwoordelijkheid.

Ik praat regelmatig met zowel de tuinmannen als de deelnemers zo krijg ik altijd de informatie van twee kanten. Dat geldt overigens ook voor de andere twee personen. Er zijn in projecten altijd spanningen en conflicten en zo kun je deze waar nodig voorkomen of oplossen. Waarbij oplossen vaak beter werkt, omdat dit het groepsgevoel versterkt.

Wat belangrijk is bij het ontwikkelen in de praktijk is de veiligheid. Experimenteren is leuk maar er moeten geen ongelukken gebeuren. Vanaf het begin hanteren we daarom het principe wel buigen niet barsten. We confronteren niet maar herstellen achteraf. We zijn tuinmannen en geen politieagenten. Dus als iemand zijn hond laat poepen in het park en hij ruimt het niet op. Ruimen wij het op maar zeggen er verder niets van. Op de langere termijn dwingt dit respect af en mensen gaan zich beter gedragen.

Zo vormen het werk zelf en de onderlinge interactie de basis. Principes en regels zorgen voor de rest. Het voordeel van het werk is dat de risico’s beperkt zijn en dat het van zichzelf gezond en nuttig is. Wat betreft de onderlinge interactie gaat het er om een open en prettige werksfeer te organiseren. Al deze aspecten wil ik de komende tijd enigszins gestructureerd de revue laten passeren.

Voor Karin en mijzelf voelt het als de vooravond van een nieuw avontuur met de kans dat er over een paar jaar in heel wat Nederlandse steden en dorpen tuinmannen en vrouwen rondlopen. Te beginnen in Rotterdam.