De ongelofelijke traagheid der besturen

‘De ondraaglijke lichtheid van het bestaan’ is een filosofische roman van Milan Kundera, die zich afspeelt in de hoofden van vier hoofdrollen met verschillende achtergronden en denkbeelden, die hun bestaan op hun eigen manier inrichten. Vanuit diverse perspectieven worden zaken als toeval en voorbestemming behandeld. Daar wil ik het hier over hebben maar dan vanuit mijn perspectief en mijn hoofd. Als jongeman vond ik het werk van Kafka en Celine prachtig; ze toonden het absurde in de samenleving. Ik realiseerde me toen nog niet dat het absurde niet te vermijden is en een rol speelt in iedere ontwikkeling. We kunnen lachen om bureaucratie en dan de idiote uitwassen ervan, maar veranderen is een ander ding. Ik heb het idee dat absurditeit toeneemt met de leeftijd van machtssystemen. Waar het communisme fris en gewelddadig begon werd het een karikatuur van zichzelf; absurder kunnen we het niet maken. Wij in het Westen haalden opgelucht adem om vervolgens onze eigen absurditeit onder ogen te moeten zien. Want kijk om u heen, lees de kranten. We zijn ongeloofwaardiger geworden met de droom van vooruitgang en democratie voor iedereen. Het lijkt erop dat we simpelweg niet kunnen veranderen. China is het trouwens wel gelukt om het communisme te overleven als dictatuur en niet zonder succes.

Machtsystemen zijn er velerlei en democratie is er een van, maar media vormen ook machtsstructuren en natuurlijk criminelen. Als dus mijn vermoeden klopt, dat deze machtsstructuren naarmate ze ouder worden absurder worden, betekent dit dat we de absurditeit om ons heen wellicht als hoop kunnen zien. Het afsterven van oude machtstructuren om plaats te maken voor een nieuwere frissere. Dat betekent echter ook dat het nieuwe machtsysteem, niet alleen frisser maar vaak ook gewelddadiger is. Hier komt de ‘ongelofelijk traagheid van besturen’ in Europa goed van pas. Zoals te zien is bij de Brexit worden grote beslissingen triviaal genomen en ook nog eens tot de laatste kaart uit gespeeld. Het dichtdraaien van de gaskraan in Groningen en vervolgens moeten we allemaal van het gas af… De geschiedenis kent een grillig verloop waar pas veel later de logica van wordt ontdekt. We zouden onze bureaucratie moeten omarmen en vernieuwen want dit is het enige wat ons kan redden van teloorgang. Met andere woorden de overheid moet ons redden door te veranderen en ze zouden moeten stoppen met ons proberen te veranderen. Dat laatste is een absurde gedachte. Natuurlijk veranderen we, maar niet zoals de overheid dit voor zich ziet.

Omdat ik hier een adelaarsperspectief hanteer en in grote lijnen schets gebruik ik ietwat bloemrijke onzorgvuldige taal. Opgewekte effectiviteit is de sleutel die we moeten terugvinden en inruilen voor de huidige moedeloos makende zorgvuldigheid. We hebben middel en doel omgeruild. Wat ik heel vaak te horen krijg als ik vraag waarom iets niet wat sneller kan; ‘het moet wel zorgvuldig gebeuren’. Gedegen onderzoek is ook zoiets, een heleboel dingen weet iedereen al behalve de overheid zo lijkt het. Ik ben niet tegen onderzoek of zorgvuldigheid, maar wel als het gebruikt wordt om niet te veranderen. De kleren van de keizer; iedereen ziet dat hij naakt is, maar de overheid wil eerst onderzoek doen. Dat is het absurde van deze tijd

Coca Cola sponsort acties om gezonder te worden, Heineken beschermt de bijen, Shell maakt het altijd nog gekker en Elon Musk probeert de materialistische droom levend te houden met durfkapitaal. Ondertussen groeit de waarde van Bitcoin gestaag alsook het CO2 probleem. Er komen steeds meer burgers en ondernemers met initiatieven om het tij te keren. Mensen krijgen langzaam door dat het zo niet verder kan. Tja, als overheid zou je blij moeten zijn als burgers willen helpen. Bestuurders roepen om de haverklap dat we het samen moeten doen en dat juist het gedrag van burgers moet veranderen. De werkelijkheid is wat mij betreft omgekeerd; de overheid dient te veranderen en wel zo snel mogelijk. Dit is niet eens links of rechts, maar gewoon afspraken nakomen, stoppen met valse beloftes en burgers serieus nemen en beschermen. Als de regels in de weg staan kun je die toch veranderen. Dat gebeurde toch ook altijd richting bedrijfsleven. Wij zijn toch degenen die belasting betalen. Het lijkt zo eenvoudig, waarom lukt dat niet. Het antwoord is simpel; automatisering, managementlagen en efficiency. We zijn daar zo ijverig mee aan de gang gegaan en eigenlijk is het alleen maar ingewikkelder geworden voor de gemiddelde sterveling. Sterker nog, je bent er veel extra tijd mee kwijt; probeer maar eens iets geregeld te krijgen. Natuurlijk gaan er ook dingen gemakkelijker en sneller, maar dat zijn met name die dingen waar je voor moet betalen. Met andere woorden we hebben een systeem opgetuigd waar we zelf in verdwaald zijn.

De wereld heeft niet stilgestaan en automatiseringssystemen zijn bedacht en ontworpen in de een tijd toen ze er nog niet waren en we geen idee hadden wat voor ‘automatisering’ we eigenlijk nodig hebben. Wij mensen gaan al zo’n 200.000 jaar mee zonder automatisering van bestuurssystemen. Wij hebben het voor elkaar gekregen met de automatisering en digitalisering alles sneller te maken, behalve ons vermogen om te veranderen. Verandering gaat langzaam en via mensen, daarvoor is onderling contact en onderwijs nodig en een overheid die dit mogelijk maakt in plaats van tegenwerkt. Ik beschuldig hier niet de individuele mens, maar het systeem. De meeste mensen die ik spreek gaan een heel eind mee in mijn analyse. Maar eindigen steevast: ‘er moet wel brood op de plank’. En gelijk hebben ze.

Ik ben van nature positief gestemd, maar wil dit toch delen. Zonder brood en spelen loopt het spaak. Wij burgers raken verveeld. We hebben een nieuw en amusant spel nodig dat inspireert; opgewekte effectiviteit om de modderstroom van zorgvuldige transparante moedeloosheid weer van fris water te voorzien. Als het ons lukt het slootwater zo schoon te krijgen dat je ervan kunt drinken slaan we een gat in het verdienmodel van Coca Cola en Nestlé. Het heeft wat regelwerk nodig en zonder opgewektheid redt je het niet, maar dan heb je ook wat; een land waar je uit de sloot of de gracht kunt drinken.