De ongrijpbare basis van ons weten

Hoe gaan we in het alledaagse om met ons weten? Bewustzijn kent weten, niet-weten en nooit-weten. We leven en zijn ons bewust van een kakafonie aan impressies, feiten en interpretaties en juist dat wat we niet-weten en dat wat we nooit-weten bepaalt ons bewustzijn. Dit nooit weten geeft ons een kans om niet als consumerende producende proxy’s in een technocratische dystopie te leven. Waarheid is iets wat we nooit kunnen vastpinnen maar volop kunnen misbruiken. Het blijft altijd onze waarheid. Een waarheid waar we om vechten als hyena’s om een stuk vlees. Een waarheid die we consumeren.Dat wat wij geloven en zeggen zeker te weten moet verdedigd worden hoe dan ook. In essentie is onze waarheid, ons geloof en onze vrijheid gedefinieerd en verankerd in ons nooit-weten. Het nooit-weten dat als een touwtje onze opgeblazen kleurrijke ballonnen op hun plaats houdt.

Er is controleerbare kennis en oncontroleerbare kennis. Als ik tegen mijn partner zeg dat ik van haar hou is het de bedoeling dat ze gelooft maar ook dat ik mezelf geloof. Weet ik het wel zeker? Heb ik geen dubbele agenda? Het alledaagse weten is gevoelsmatig  en staat continu onder discussie. Zijn we wel oprecht? Spreken we de waarheid? Het is onderling vertrouwen en eerlijkheid natuurlijk altijd vermengd met leugen en misleiding. Het is hoe onze relatie met elkaar en de werkelijkheid werkt. Ons bewust-zijn in de wereld. Dat wat we ons bewust zijn. Heel veel van wat je bewust bent is lastig in woorden uit te drukken. Woorden zijn hier de richtingsbordjes in een onnoemelijk geheel. Ze vullen dat amorfe labyrint met betekenis en zijn er onlosmakelijk mee verbonden. Taal is een onderdeel van onze communicatie met elkaar en de wereld. Gesproken taal, gebarentaal, lichaamstaal vertellen allemaal ons verhaal waarbij we elkaar trachten te overtuigen en imponeren.

Artificiële intelligente taalprogramma’s doen iets totaal anders. Ze bevinden zich in de taal ze trainen op data bestaande uit woorden en hun onderlinge samenhang. Allemaal digitaal. Mocht AI ooit bewustzijn krijgen leven ze in een andere wereld dan wij. Wij mensen zitten zowel in als buiten de taal en ons bewustzijn is analoog. We gebruiken taal om onze wereld te ordenen en vorm te geven. Gebruiken wij de taal als instrument of gebruikt de taal ons om

haar eigen muziek te maken? De muziek van ideeën, verbeeldingskracht en logica.

Het nooit-weten in ons bewustzijn is niet te kraken. Staat als een lichtgevend baken in al ons weten. Zoals de dood ons leven beschijnt. Daarom is het aantrekkelijk; onbereikbaar als een sirene die verleidt haar te volgen en te leren kennen. Het geeft vrijheid als je weet dat God nooit objectief te kennen is want dan moet je hem/haar/het noodgedwongen subjectief leren kennen. Dat kun je dus nooit objectief controleren. Geloven is een werkwoord en komt neer op het verdedigen van een territorium.

Waar zit dat nooit-weten dan? Om ermee om te gaan, moeten we het lokaliseren. Wanneer we een reeks vragen volgen over om het even welk onderwerp komen we als vanzelf in een mysterieuze zone, zolang we cirkelredeneringen vermijden. Het nooit-weten is overal en nergens, vergelijkbaar met irrationele getallen in de getallenreeks zoals pi of de wortel van 2: ze bestaan, maar zijn niet exact vast te pinnen. We kunnen enkel benaderingen formuleren. Daar verschijnt het zuivere toeval in ons bewustzijn. Er is geen enkele correlatie tussen het verschijnen van de decimalen. Maar is dit werkelijk zuiver toeval? De wiskundigen zijn er nog niet over uit. Net wanneer er zekerheid en consensus lijkt te ontstaan blijkt een idee als een donker paard de boel in elkaar te schoppen. Waarheden lijken zich te gedragen als soorten in de evolutie bij veranderende omstandigheden sterven ze uit of bloeien ze op.

We kunnen het nooit-weten niet vastpinnen als zuiver toeval. Er is geen definitieve manier om te voorspellen wat er gebeurt. De dood, ons bewustzijn, liefde, waarheid, God, de zin van ons bestaan…. overal is het ‘vermeende zuivere toeval’ van de ‘irrationele getallen’. Voor heel veel van ons zit hier nog steeds de hand van God. Terwijl er natuurlijk ook zuivere compleet overtuigde gelovigen zijn in het toeval als vormgevende kracht.

Wat geeft ons leven zin? Die vraag trekt een caleidoscopische hoeveelheid antwoorden te voorschijn. Toeval in een minder zuivere alledaagse omgeving is te zien als creatieve kracht die we kunnen gebruiken om nieuwe ideeën te genereren. Maar die dus ook -o voorzienigheid- de openbarende kracht is van een hogere macht. Het hoeft niet eens zuiver te zijn.

Stel je voor dat ons bewustzijn zich binnen een gesloten ruimte bevindt. Dat we eeuwig leven maar dat nooit te weten zullen komen. Dit nooit-weten bevindt zich daar dan ook, net zoals de irrationele getallen in de verzameling van alle getallen. Er zijn veel meer zaken die we nooit exact zullen weten waar toeval dus een rol speelt dan dingen die we wel exact weten en kunnen voorspellen. Zoals er ook veel meer irrationele getallen zijn dan rationele getallen in de getallen verzameling.

Wat is 'exact weten'? Bij exact weten is het toeval afwezig. We kunnen het niet/nooit-weten hiermee lokaliseren en waarnemen. We kunnen volgens Popper uitspraken slechts falsificeren. Aantonen dat ze niet kloppen. Waarheid is zo lang geldend tot het ontkracht wordt. Exact weten kan altijd ontmaskerd worden door er puur toeval in te vinden.

Alles in het universum is met elkaar verbonden: waarheid, schoonheid, liefde, geloof, protonen, neutronen, atomen, moleculen, en noem maar op. Probeer eens iets te verzinnen dat op zichzelf bestaat, zonder enige verbinding met iets anders. Het toeval moet dan ook niet als een geïsoleerd fenomeen worden gezien, als iets buiten ons. Het zit in ons is met met alles verbonden. Dit toeval is niet enkel indirect aanwezig in interacties en gebeurtenissen; het is direct verweven met de materie en de gebeurtenissen om ons heen. Alles werkt maar hoe precies blijft de vraag. Een groot deel van het ‘vermeende toeval’ kan worden ontmaskerd als verborgen causaliteit maar niet alles.

Als we het bestaan van het nooit-weten beschouwen als een entiteit die het weten definieert gehuld in de mist van het niet-weten. De mist waarin het zuivere toeval zich verstopt in het schijnbare toeval van verborgen causaliteit. Het is iets dat bestaat, maar ongrijpbaar is. Zoals de wiskundige constante pi, die we nooit volledig kunnen vatten, maar wel kunnen gebruiken om ons begrip van de wereld te verrijken.

Laten we dit kentheoretische mens- en wereldbeeld, waarbij we het nooit-weten centraal plaatsen als vormgever nog even samenvatten. Er zijn dingen die we nooit kunnen doorgronden. Deze ‘dingen’ zijn niet iets buiten onze werkelijkheid maar vormen de basis, het fundament, van ons weten. Ons weten cirkelt eromheen als sterren om een zwart gat.

Het zuivere toeval, de verstopte willekeur, is iets wat we kunnen vastpinnen want willekeur kun je meten/benaderen zoals Pi de cirkel definieert. Het is de constante waarop we bestaan. De ongrijpbare basis waarop wij groeien.

Het nooit-weten in ons leven nodigt ons uit om niet alleen te zoeken naar antwoorden, maar om te leren leven met de vragen en de ongrijpbare waarheden en openbaringen die ons bestaan ontegenzeggelijk rijker maken, vormgeven en onze nieuwsgierigheid prikkelen. In deze acceptatie van het nooit-weten als basis van ons bestaan en ons waarnemen ligt een diepe schoonheid en een evident praktisch nut.

Het zuivere toeval kan zowel goddelijk zijn, complex of slechts een onderdeel van het gehele proces.

Slechts een nederig aanschouwen maakt ons werkelijk vrij. Hoe wij naar de werkelijkheid kijken bepaalt welke werkelijkheid we zien. Dit geeft ons vrijheid en verantwoordelijkheid. Het verschuift de betekenis van begrijpen en maakt het relatief en relationeel. Vanuit welk perspectief begrijp je het? Vragen zijn net zo bepalend als antwoorden.

Andere vragen geven andere antwoorden ook al zijn deze antwoorden oncontroleerbaar. Ze kunnen mooier en bruikbaarder zijn dan de andere antwoorden zoals Pi zowel bruikbaar als tot de verbeelding sprekend is zonder haar geheim prijs te geven.