Gezond verstand is het een hulpmiddel om de wetenschap te begrijpen of is het een valkuil?

Ik krijg de kriebels van het begrip ‘gezond verstand’, wat is dat? Burgerzin en voorzichtigheid. Ik ben nu eenenzestig jaar, gelukkig getrouwd, vier kinderen, een kleinkind en een eigen huis. Heel mijn leven hebben mensen mij vermaand mijn ‘gezond verstand’ te gebruiken. Toen ik stopte als arts, toen ik kunstenaar werd, toen ik ‘conceptueel’ werd, toen ik festivals ging organiseren, toen ik lokale televisie en internet als kans zag, toen ik een nieuw beroep tuinman(m/v) introduceerde en er de stad mee wilde genezen. En natuurlijk toen ik met een ‘psychose’ gedwongen werd opgenomen. Terwijl ik al die tijd mijn gezond verstand gebruikte, de wetenschap serieus nam en probeerde te begrijpen hoe de wereld in elkaar stak. Gezond verstand is maar wat de gek er in ziet en van maakt.

Laten we het in dit essay simpel houden, als iemand zegt, ‘gebruik je gezond verstand’, betekent dat: ‘Denk er goed over na’. Dit is namelijk de gemene deler in zowel gezond verstand als wetenschap; voor beiden moet je goed nadenken. Nu moet ik bekennen dat ik over mijn carrière nooit goed heb nagedacht, ik volgde mijn gevoel en als ik ergens in geloofde ging ik het gewoon doen. Dat vond ik stoer; niet nadenken maar doen. Door het gesukkel werd ik gedwongen er beter over na te denken, meer over te lezen. Het alledaagse was mijn ding, alle relaties, alle dromen en teleurstellingen. Dat is wat alles verbindt en dus ook het gezonde verstand en de wetenschap. Zo ben ik met vallen en opstaan in mijn huidige praktijk als stadsdokter terecht gekomen na vele avonturen. Het leven is een sprookje waar ik goed van kan leven en met veel plezier aan werk. Ik had het slechter kunnen treffen.

Nadenken kan ook in de weg staan om je idealen te bereiken of nieuwe kennis te vergaren. Het gaat dus om ‘goed’ nadenken. Je leert fouten vermijden door fouten te maken. Artificiële intelligentie werkt op die manier en ons eigen brein natuurlijk ook. Fouten maken is dus goed en slecht tegelijkertijd. Sommigen van mijn foute inschattingen hebben me flink wat ellende bezorgt en van deze ellende heb ik weer geleerd. Dus ja, ik vraag u oprecht wat is wijsheid? Zowel de wetenschap als ons gezond verstand doet er alles aan om geen fouten te maken en dempt als het ware ons leren. Leren en perfectie staan op gespannen voet.

Het wiskundig genie Kurt Gödel heeft dit in de vorige eeuw bewezen. Hij bewees dat ieder ‘objectief systeem’ ten minste een niet te bewijzen aanname in zich heeft. Dit betekent dat je altijd ergens in moet geloven. Wat we vinden zijn reproduceerbare feiten, waarbij de feiten zijn losgemaakt van hun context en zo universele ware feiten lijken. Dat zijn ze allerminst, maar het zijn wel degelijk feiten, weliswaar niet ‘perfect’, maar samenhangend, reproduceerbaar en bruikbaar in onze wereld.

De grootste inzichten en ontdekkingen worden vaak niet rationeel maar toevallig gedaan. Er zijn altijd feiten die niet kloppen en nieuw licht op een zaak werpen. Deze intuïtieve geloofsbasis van wetenschap te accepteren zou ons gezond verstand helpen in de alledaagse werkelijkheid. Kalmte, context en nieuwsgierigheid zijn hier de kernwaarden. Het heeft me altijd tegengestaan dat bij een wetenschappelijke ontdekking, bijvoorbeeld rond het sociale gedrag van mitochondriën, dat er dan altijd een toekomstige medische toepassing bij wordt vermeld. Gelukkig was er ook een wetenschapper die meldde dat bewegen en sociale omgang veruit het beste medicijn was om de mitochondriën sociaal te houden en je geest gezond. Dit is volgens mij waar gezond verstand de wetenschap kan helpen. Altijd maar meer willen weten draagt vaak niet bij aan een oplossing. Monomaan gericht onderzoek levert natuurlijk op, maar vaak iets anders dan we dachten. We weten namelijk niet exact waar we werkelijk beter van worden. Wij zijn gelovigen en waar we in geloven groeit in samenhang, kwaliteit en kwantiteit. Dit is een complex proces, waar de powerlaw geldt en dat betekent met horten en stoten.

Dit is het nieuwe paradigma in de wetenschap, van lineaire naar complexe analyse. Alles hangt samen en beïnvloedt elkaar. Dit is een harde breuk met ons lineaire oorzaak-gevolg denken; we treden een complexe wereld binnen. Het geheel bepaalt voortaan de delen. Iedereen leidt zijn eigen leven, maar dat is onbestaanbaar zonder de ander. We zijn een sociale soort en geen verzameling zich ontplooiende individuen. Dat zegt mijn gezonde verstand en wordt bevestigd door wetenschappelijk onderzoek.