Handreiking BIOCROW voor ecologisch beheer en een gezonde leefomgeving

Woensdag 29 november 2023 heeft het eerste opstartgesprek plaatsgevonden ter burele van de CROW te Utrecht met als onderwerp het ontwikkelen van de handreiking BIOCROW. Er waren ondernemers uit de groensector, ambtenaren en mensen uit de gezondheidszorg.

Het was een positieve bijeenkomst waarbij iedereen de noodzaak en de uitdaging zag. Ik zal hier de kern van de uitdaging beschrijven vanuit mijn optiek op de stad en alles wat er leeft.

Een systematiek maakt processen eenvoudiger en beheersbaar. Tegelijkertijd beperkt het de spontane groei van diezelfde processen. Het zogehete vallen en opstaan in de praktijk wordt vermeden. Een beheersystematiek is ontwikkeld vanuit een bepaald perspectief op de praktijk echter dit perspectief verandert natuurlijk door voortschrijdend inzicht en nieuwe uitdagingen. In een gestandaardiseerde en rigide systematiek die is ontworpen om fouten te vermijden is het lerend vermogen zoals gezegd in de uitvoering gereduceerd tot zo goed mogelijk de systematiek uitvoeren. Dat is onhandig.

Dit is er aan de hand in het huidige groenbeheer. Je leert als uitvoerder de echte inheemse natuur niet kennen slechts hoe deze te bestrijden. In de systematiek en de uitvoering sluiten we immers de spontane natuur - het onkruid – buiten. Schoffelaars en de prullenrapers dienen slechts het bestek volgen. Hen treft hetzelfde lot als de inheemse natuur. Ze mogen niet vrijuit bewegen.

Veranderen is moeilijk. Wil je als burger op deze wijze tuinieren is de kans groot dat de buren je erop aanspreken dat er onkruid in je tuin staat. We hebben met zijn allen geleerd in de tuin hoe we de spontane inheemse natuur kunnen bestrijden ten faveure van de geplante natuur. We weten niet beter.

Als je dit op een afstand bekijkt is het ridicuul en contraproductief in een wereld waar de biodiversiteit achteruitholt en het klimaat onvoorspelbaar wordt. De natuur kan ons nu juist helpen als we stoppen haar te bestrijden en haar rust en ruimte geven.

Het is vele malen logischer de natuur het werk te laten doen. Bij de kustbescherming, de hittestress en de ongezonde leefomgeving. Dit natuurlijke medicijn bevindt zich in de stadsnatuur zelf, de mensen die het onderhouden en de mensen die er wonen. Natuur is heel gezond en het tuinieren zelf is wellicht de gezondste activiteit voor ons mensen. Onze omgeving is de stadsnatuur en de medemensen. Een stad is een levend ecologisch en sociaal geheel. Waarom er geen gebruik van maken. Dat noem ik stadsgeneeskunde.

Meer en meer wordt door wetenschappelijk onderzoek duidelijk dat natuur en gezondheid een zeer positieve correlatie hebben. De positieve effecten zijn grofweg 100 keer groter dan de negatieve bij onze huidige manier van leven waarbij stress, eenzaamheid, weinig bewegen en slecht voedsel verantwoordelijk zijn voor 94% van onze ziektelast. Samengevat wij mensen hebben natuur en elkaar nodig om gezond te blijven. Dat zijn dus ook voorwaarden voor een gezonde leefomgeving voldoende natuur en gezonde sociale interactie.

Het is relatief eenvoudig de huidige beheersystematiek juist voor hogere biodiversiteit en een gezondere leefomgeving in te zetten. Dit kan door het systeem deels om te draaien. In plaats van het weg schoffelen krijgt het onkruid een basis en volop de ruimte in het stadsgroen, waardoor het stadsnatuur wordt. Vervolgens zorgen we natuurlijk dat het er fraai en verzorgd uitziet net als we nu doen, maar dan met waardevolle planten (die je niet hoeft te kopen) voor het insecten en bodemleven. Dit is het centrale idee van de BIOCROW en het perspectief dat het biedt richting een biodiverse en gezonde leefomgeving in steden.

Om burgers ook een mogelijkheid te bieden hierin te participeren zouden zij via het uitdaagrecht zelf stukken stadsnatuur kunnen adopteren en op deze wijze te onderhouden. Ze worden er zelf immers ook gezonder van.

Om deze reden heb ik de Club van de Luie Vrolijke Tuinier opgericht en bouwen we momenteel een website. Zo kunnen we elkaar informeren en inspireren wat het nieuwe tuinieren en de BIOCROW betreft. Gemeenten kunnen hier hun voordeel weer mee doen. Ze moeten dan wel een aantal zaken omkeren en verantwoordelijkheid, vertrouwen en budget aan burgers geven. Ze hoeven er enkel op te letten of afspraken worden nagekomen en de plantvakken aan de BIOCROW norm (50% inheems, fraai en verzorgd) voldoen. Het schoonmaken en groenbeheer kan worden samengevoegd en de gemeente heeft er naast het grootschalige en grijze beheer geen omkijken meer naar. De natuur doet het werk.

Inmiddels is het kenniscentrum CROW een businesscase aan het opzetten om de handreiking BIOCROW te realiseren als toevoeging aan de BOR (Beeldkwaliteit Openbare Ruimte). Daarnaast is er een werkgroep gestart rond de gezonde leefomgeving ten einde deze te koppelen aan het BIOCROW traject. Biodiversiteit en gezondheid zijn namelijk meetbare begrippen (tot op zekere hoogte). Door dus een deel van de controle in het proces los te laten ontstaat er ruimte voor zowel gemeenschapsvorming en gezonde leefomgeving. Zo wordt het lerend en helend vermogen in de uitvoering beduidend hoger en zullen we nog verbaasd zijn hoe snel men dit oppikt. Althans dat is mijn ervaring in onze praktijk na zo’n twintig jaar.