Het Nieuwe Jaar
We zijn een nieuw jaar ingestapt en je wilde jezelf weer interviewen. Waarover?
Gewoon een beetje uitleggen en vertellen hoe het gaat.
Hoe gaat het?
Het gaat best goed, maar ik wil de nadruk bij deze vraag leggen op het hoe.
Hoe bedoel je?
Het gaat er niet om of het goed of slecht gaat, maar hoe het gaat. Gaat het bijvoorbeeld beter of slechter dan voorheen. Het kan slecht gaan en toch beter dan gisteren en het kan goed gaan maar minder goed dan gister. Dat zegt ook nog niet zoveel want welbevinden zowel als omstandigheden vertonen een golvend patroon. Er gebeurt van alles en het beïnvloed elkaar. Geluk en gezondheid zijn geen stabiele toestanden maar een evenwicht dat uit balans kan raken. De wet van behoud van ellende geldt hier. Ellende en ongemak kennen vele vormen en je hebt de ‘benoemde gekende vormen van ellende’ maar er is ook de ‘onbenoemde nog-niet-gekende ellende’. Die laatste ellende is de ellende die we over onszelf afroepen als we andere bekende ellende of ongemak willen voorkomen.
Bijvoorbeeld de discussie rond ‘grensoverschrijdend gedrag’. Er wordt een probleem of misstand gesignaleerd en deze wordt behandeld als een geïsoleerd probleem. Het huidige schandaal rond de Voice zoekt expliciet naar schuldigen. Terwijl het natuurlijk symptomen zijn van een groter probleem dat raakt aan onze existentie en de basis van onze samenleving. Waar macht is kan deze misbruikt worden en eigenlijk kun je beweren dat macht die niet misbruikt kan worden geen echte macht is. Voeg daarbij het feit dat een op de vier mensen fraudeert, als ze daar de kans toe krijgen, en je ziet dat we allemaal een beetje schuldig zijn. Degenen die het doen, degenen die het gedogen en degenen die het ondergaan. Je lost dat niet op door de 'schuldigen' te elimineren en door te gaan met hetzelfde. Ik noem dat lineaire verdwazing.
Wat is dat? lineaire verdwazing?
Het is het idee dat het ene uit het andere voortkomt en dat als je dat ene wegneemt het niet meer voorkomt. Vaak werkt het ook zo, maar nog vaker werkt het niet zo. Natuurlijk weet iedereen intuitief dat het zo simpel niet is. Maar het lineaire paradigma waarin we zijn grootgebracht ging er stilzwijgend vanuit dat er een stabiele te ontdekken keten van oorzaak en gevolgen bestaat voor zowat alles. Als we die beter leren kennen kunnen we de wereld beter ingrijpen. klinkt logisch en we hebben enorm veel 'oorzaken' gevonden. De meeste oorzaken echter zijn niet lineair maar statistisch, het zijn voorwaardelijke kansen. Daar kan ons brein moeilijk mee omgaan. Als je leest dat ergens kankerverwekkende stoffen in zitten heb je automatisch de illusie dat je er kanker van krijgt. Dat dit statistisch vaak slechts bij een zeer klein percentage ook daadwerkelijk gebeurt en dat daar nog vele andere oorzaken aan ten grondslag liggen is lastig te wegen op individuele basis. Je overdrijft of je onderschat het risico automatisch.
De discussie rond Corona laat dit zien, iedereen zoekt naar oorzaken en oplossingen terwijl we virussen, ons immuunsysteem en ecologische samenhang nog nauwelijks begrijpen. Het is simpelweg een samenhangend complex en als je op het ene knopje drukt verandert al het overige ook. Pas over vele jaren kun je terugkijkend zeggen wat de effecten van de maatregelen zijn geweest en of ze als totaal een positieve of negatieve eindbalans hebben. Dat kan altijd ook weer veranderen als we in de toekomst anders meten en kijken. Iedere serieuze wetenschapper zal je dit vertellen en toch blijven we als ezels naar oorzaken zoeken. Dat is ongeveer de situatie. De wetenschap is inmiddels qua inzichten verder geëvolueerd maar de financiering is nog steeds lineair; het onderzoek dient nut te hebben. Verandering is geleidelijk en schoksgewijs en we gaan alleen voor het geleidelijk en proberen schokken te voorkomen. Een kind kan zien dat dat niet goed gaat en de geschiedenis laat dat ook zien; zonder crisis geen verandering.
Wat kun je eraan doen?
Dat is de vraag. Daar worstel ik mee. Persoonlijk geloof ik in de complexe analyse, die rekening houdt met non-lineariteit zonder de lineariteit uit het oog te verliezen. Het moet ten slotte nut hebben. Als mensen lineair naar de toekomst kijken gaan ze uit van wat er nu is en hoe dat zou kunnen veranderen. Non-lineariteiten zie je niet, dat zijn gebeurtenissen die je niet kunt voorspellen, omdat ze er nog niet zijn. Plotseling zijn ze er en groeien als kool en veranderen de wereld. De huidige klimaat crisis is ontstaan uit gebeurtenissen die als modern en positief werden beoordeeld in het verleden en die ons naar goed leven zouden leiden. Het is anders gelopen. Het Westers ideaal van vrijheid en democratie is wat mij betreft een doodlopende weg. Er is iets anders nodig, een verhaal dat hoopgevend is. Ik ben vorig jaar opa geworden en dan ga je rekenen. Mijn kleinzoon kan het eind van de eeuw halen, hoe zou het dan zijn? Ik merkte in gesprekken dat niemand daar een goed idee bij had. Veel mensen reageren met, ‘er komt oorlog’ of ‘we verzuipen’ en dat allemaal met de toevoeging, ‘als we niets doen’. Wat moet er dan gebeuren denk ik. Door te zeggen wat er nu fout is of kan verbeteren mis je alle non-lineaire gebeurtenissen in deze eeuw. Zo ben ik op het idee gekomen om een science fiction verhaal te schrijven dat speelt in het Rotterdam van 2100.
Hoe ziet dat eruit?
Het begint vorm te krijgen, ik heb nu drie hoofdstukken gepubliceerd waarin ik de wereldsituatie schets in 2100. Het gaat een stuk beter met de natuur en de temperatuurstijging is tot stilstand gekomen. Ik heb altijd van science fiction gehouden, maar vond het wel wat simpel. Alles was veranderd behalve het menselijke gedrag en moraal. Het lijkt mij dat die ook veranderen. Ik vind het op dit moment leuk om te doen en ik kijk wel hoe ver ik kom. Het geeft me ook een uitlaatklep. Het werk dat ik doe is erg leuk, maar ik ben een creatieve geest en ik heb een hobby nodig waar ik dit kwijt kan. De columns die ik schrijf zijn vaak werk gerelateerd en ‘vrij werk’ vind ik vele malen uitdagender. Nieuwe wegen en invalshoeken ontdekken en dat levert niet direct op, maar de weg is bezaaid met mooie inzichten.
Het kwantumspel heeft dat ook; het geeft veel plezier om er mee bezig te zijn. Ik krijg minder reacties op deze ‘creatieve hobby’s’ dan mijn stadsgeneeskunde artikelen, maar ja alles wat werkelijk beklijft heeft tijd nodig om te beklijven. Onze huidige praktijk is met vallen en opstaan ontstaan uit het idee waarmee we 20 jaar geleden zijn begonnen. Het enige wat werkelijk telt is dat we zijn doorgegaan en nooit zijn afgeweken van dit basisidee. Het onderhoud van de stad als ontwikkelaar van sociale cohesie en biodiversiteit. Dat idee staat nog steeds als een huis en het werkt in de praktijk.
Hoe gaat het met het kwantumspel?
Ha ha, dat is apart. Er zijn 25 setjes verkocht, nog niemand heeft zich gemeld dat hij of zij het kan spelen. Een aantal zijn het wel aan het leren. Karin en ik wachten nog even af en anders gaan we instructiefilmpjes maken. Ik hoop eigenlijk dat de Coronabeperkingen snel ophouden want ik zou dolgraag speelmiddagen willen gaan organiseren. Maar goed, ben nu druk met mijn science fiction verhaal waar het kwantumspel ook een rol gaat spelen.
Dat science fiction verhaal zal toch niet het verschil maken?
Het is een geheel zoals ik voorheen al betoogde. Zo werk ik al mijn hele leven, mijn grootste zorg is of het in mijn ogen kwaliteit heeft. Als ik het publiceer kan ik niet meer terug en als ik wacht tot het af is, krijg ik het nooit af. Het is een avontuur en ik heb er plezier in. Dat is de kwaliteit die ik nodig heb. Daarom noem ik het hobby, dat doe je uit vrije wil en om te ontspannen. Het ligt natuurlijk iets complexer maar het positioneert mijn pennenvruchten. Natuurlijk droom ik ervan dat het opgepakt en uitgegeven wordt, maar ik droom over zoveel dingen.
Waar droom je nog meer van?
Dat ik les geef aan studenten in de complexe analyse aan het begin van het studiejaar zodat ze de lineaire verdwazing kunnen weerstaan en werkelijk nieuwe wegen vinden. Het zou ook prachtig zijn als onzinnigheid een grotere rol krijgt in het creatieve proces en dat het nuttigheidsdenken wat rust neemt. Niet alles hoeft nuttig te zijn. Dromen komen gewoonlijk niet uit en als ze uitkomen wordt het werken en dan verandert alles. Ik ben tevreden zo en dromen is gewoon leuk.
Waar het me werkelijk omgaat is dat de kern van een zaak wordt benoemd. Ik werk aan de onderkant om het bot te zeggen en met mensen die in problematische situaties zitten. Het grote probleem is dat we over ‘deze mensen’ en niet met ‘deze mensen’ praten. Het zijn de coaches, hulpverleners, e.d. die het probleem oplossen tegen betaling is de gedachte, terwijl het vaak niet helpt en dan is het plotseling de schuld van de ‘client’. Dit is de doorgeschoten medicalisering van onze samenleving; het individualiseren van ‘niet-medische’ problemen om ze vervolgens in een genezingsframe te proppen.
Integrale preventie bestaat gewoon niet. Het gezonder maken van onze leefomgeving maakt ons ook automatisch gezonder. Het doet er niet toe hoe precies. Onze omgeving is sociaal, mentaal en fysiek. Dat is wat mij betreft het aangrijpingspunt van integrale preventie. Daar zijn we weer bij het grootste probleem aanbeland; de lineaire verdwazing in beleidsmatige kringen, die zeer taai is omdat alles lineair is georganiseerd. Top-down waarbij de bovenlaag denkt en de benedenlaag uitvoert. Ook nu weer komt de overheid met allerlei extra geld terwijl we een plan om te veranderen nodig hebben willen we een zorg- woon- en werkcrisis voorkomen. Lineaire verdwazing daar zouden we therapie voor moeten aanbieden.
Lessen uit 2100
Comments