Intrinsieke problemen vragen intrinsieke oplossingen

Ik heb net uitgebreid met Pim gebeld, die www.antennerotterdam.nl nog steeds host. De mail deed het weer eens niet. Pim is inmiddels naar de Oekraïne verhuisd en heeft daar een gezin gesticht. We kennen elkaar al 15 jaar en hij is een echte idealist, die het digitale als een oplossing en kans ziet. ‘Robots zijn de perfecte slaven Rini.’ ‘Ja maar Pim, wij zijn geen perfecte meesters.’ In de Oekraïne hebben ze nauwelijks coronamaatregelen, alleen mondkapjes dragen. Het zou ook niet kunnen want de bevolking zou het niet pikken. Er is geen sociale ondersteuning en ze zouden dood gaan van de honger. Ik lees op internet dat er zo’n 25.000 doden zijn te betreuren. Oekraïne heeft 44 miljoen inwoners en verhoudingsgewijs kun je stellen dat ze ongeveer net zo hard zijn getroffen dan Nederland. Misschien zelfs ietsje minder, maar ze zijn dan ook minder dicht bevolkt. Ik wil het in deze column hebben over de coronacrisis en over de intrinsieke oorzaken die er achter liggen. De coronacrisis gebruik ik, omdat we er midden in zitten en iedereen er wel een mening over heeft. Een heleboel mensen zien het coronavirus als ‘iets’ dat van buiten komt en onze samenleving bedreigt. We moeten het dus bestrijden. Het grotere plaatje laat evenwel zien dat het virus een gevolg is van onze omgang met de natuur en natuurlijk het feit dat wij mensen de hele wereld over reizen. Je zou kunnen stellen dat het virus niet van ‘buiten’ komt, maar van ‘binnen’. Het is niet ‘iets’ dat ons aanvalt, maar ‘iets’ dat er altijd was en zich momenteel openbaart. De redenatie is eenvoudig; virussen waren er al voor wij er waren en wij hebben er al die tijd mee leren leven. Dit is zowel letterlijk als figuurlijk. Virussen hebben ons geholpen in onze evolutie en we verdedigen onszelf via ons immuunsysteem dat ze dus ook mede hebben vormgegeven. Het verhaal is dan niet meer dat een virus onze manier van leven aanvalt, maar dat onze manier van leven het virus de kans heeft gegeven en natuurlijk wordt deze kans benut. Deze manier van kijken laat ook zien dat er geen gouden formule is om deze crisis te ‘bestrijden’. Als wij het virus willen bestrijden, dienen we onze manier van leven aan te passen.

Complotdenkers geloven dat het virus in een laboratorium is gemaakt om ons te controleren. Dit veronderstelt een grote organisatiegraad bij de ‘samenzweerders’ en een enorme deskundigheid; het is nog niemand gelukt een virus te maken. Wij mensen hebben zo onze beperkingen. De coronacrisis is een intrinsiek probleem en dit vraagt om een intrinsieke oplossing. Als er inderdaad een complot door mensen tegen mensen wordt gesmeed door machtige slechte mensen is het noodzakelijk deze op te sporen en in het gevang te werpen. Als dit echter niet het geval is en daar lijkt het op. De wereld zit natuurlijk vol met machtige slechte mensen, maar ze zijn niet georganiseerd is mijn analyse. Het virus is een intrinsiek probleem en komt dus niet van buiten, maar is een gevolg van onze manier van leven. Wat is er precies mis met ‘onze manier van leven’. Ook dit antwoord is simpel; we worden er ziek van. Het wordt een beetje mijn mantra, maar stress, eenzaamheid, slecht eten en weinig bewegen zijn de meest effectieve moordenaars voor de lange termijn en de veroorzakers van het ‘onderliggende lijden’ wat een forse risicofactor is om te overlijden bij een Coronainfectie.

Ik ben begonnen met de Oekraïne omdat daar nauwelijks maatregelen te nemen zijn. Toch is er geen totale chaos en de collaterale schade zal wellicht minder zijn dan hier; het leven gaat min of meer normaal door. Er zijn vele factoren te isoleren die dit allemaal verklaren en die zullen de komende jaren ook allemaal de revue passeren. Probleem is dat je dat alleen achteraf kunt zien en dat de volgende crisis weer net anders is. Het idee dat we iets kunnen bestrijden en overwinnen is enigszins achterhaald als je kijkt naar de volksgezondheid en de gezondheidszorg. Het lukt niet mensen gezonder te krijgen met de gezondheidszorg, enkel kun je ze langer laten leven en minder laten lijden. Juist onze technische ingenieuze zorg zorgt voor problemen; de IC’s liggen vol! We kunnen het niet meer aan. Dit was te verwachten; ergens is een grens van wat je nog kunt doen en wanneer de natuur het overneemt. We leven simpelweg niet eeuwig; de dood is onze enige zekerheid, ongeacht wat erna gebeurd. Dit lijken vanzelfsprekendheden en open deuren maar het is nu eenmaal hoe het leven en de natuur waar wij onderdeel van zijn is georganiseerd.

Ik hoop dat u begrijpt waar ik heen wil. Wij zijn geen perfecte meesters, maar perfecte mensen, zo een levend wezen perfect kan zijn. God is wetenschappelijk bij het oud vuil gezet en er rest ons dus een utiliteitsbenadering geen existentiële. Ik wil niet lullig doen, maar dat is dus dommer dan dom en dit is bedacht door slimme mensen. De geniale wetenschappers die we vereren en die ons bevrijdt hebben van ons ‘bijgeloof’. We hoeven ons niet meer biddend en smekend richting God te wenden, maar ‘slechts’ de oorzaken vinden en de gevolgen vermijden. Was het maar zo simpel. In het begin leek het simpel, de vooruitgang was duizelingwekkend, de vondsten wonderschoon; maar aan alles komt een eind. Inmiddels zitten we weer in de modder van voorheen en het beeld is dystopisch geworden, bijna zielig. We zijn zwakke en bange wezens. Veel religies zien het lijden nu juist als een zuivering en een kans om te groeien naar het Goddelijke. Ook al bestaat het goddelijke niet het geeft in ieder geval een genuanceerdere manier van kijken naar het lijden, in plaats van iets dat je moet vermijden. Lijden om te winnen is trouwens wel geaccepteerd. Dat geeft te denken, maar lijden door ziekte veel minder.

Vanmorgen stuitte ik op een tweet die haar verbazing uitsprak over het feit dat men had uitgerekend wat mantelzorg kost; zo’n 22 miljard. We willen weten wat alles kost en langzamerhand wordt het absurd. Mantelzorg is juist zinvol, nuttig en leerzaam. Je krijgt er energie van zo omschreef iemand het, die al jaren full time mantelzorg verleent. ‘Het uitputtende is de strijd met de zorg en dingen die fout gaan.’ In feite houden mantelzorgers de zorg overeind en dat zijn geen kosten voor de samenleving op zich, maar horen bij de totale zorg. Het is als je gaat analyseren al snel een takkenbos waar verantwoordelijkheden handelswaar zijn geworden. Dit is te wijten aan de zogenaamde objectieve kosten-baten analyse. Het gaat hierbij om een ‘dingetje’ wat we consequent over het hoofd zien, een heel belangrijk ‘dingetje’. In de analyse is de zin en betekenis van de kosten en baten niet verwerkt. De baten zijn de verdiensten in geld uitgedrukt en de kosten de ‘verliezen’ wederom in geld. Of iets zinvol dan wel zinloos is doet er niet toe als er maar aan verdient wordt. Dat is natuurlijk raar en dat is de reden dat we in deze situatie terecht zijn gekomen. Zorg wordt gezien als een kostenpost en geen investering of beter nog een integraal onderdeel van een samenleving. Zorg moet betaald worden uit andere verdiensten en dat is wederom raar. Stel een mantelzorger raakt door de stress zelf in de versukkeling en dan wordt alles nog duurder. Wie is hier schuldig aan? Een lastige vraag, die je niet met een kosten-baten analyse kunt oplossen. De overbelasting van de zorg en de noodzakelijke mantelzorg is èèn systeem en hoort bij elkaar. Het is een intrinsiek probleem in onze samenleving waarvoor we gezamenlijk verantwoordelijkheid dragen. Nu loopt de mantelzorger de gaten in de zorg dicht en wordt maatschappelijk nauwelijks ondersteunt. De kosten van ‘mantelzorg’ worden maatschappelijk verrekend; terwijl het gewoon zorgkosten zijn. Het is logisch dat we met de gezondheidszorg niet alle zorg uit handen kunnen nemen. We moeten accepteren dat we ook gewoon voor elkaar moeten zorgen, anders is het op termijn niet te betalen. Het is raadzaam mantelzorg als een volwaardig onderdeel van de zorg te maken. Dit is heel goed mogelijk als je er een andere analyse op loslaat, eentje waarbij de betekenis en zin van zorg aan onze naasten wordt meegenomen. Het gaat hier niet om geld. Mantelzorg kan bijvoorbeeld werken als een sabbatical of vakantie, waarbij zorg voor je ouders in hun laatste fase een leerzaam en inspirerend proces voor beiden is. Zo krijgt het waarde en haal je het uit de ‘kostensfeer’. Ik trek het expres zo breed omdat werk een enorme wissel kan trekken op onze gezondheid en tegelijkertijd wordt werk als erg gezond gezien. De gezondheidswaarde van werk kan ook uitgerekend worden en dat zal waarschijnlijk het beeld geven dat juist de goedkoopste arbeid het duurst uitpakt voor de zorg. De werkgevers maken dus maatschappelijke kosten zonder hiervoor op te draaien. Dit geldt ook voor vervuilers, die het opruimen niet betalen. Als we op deze manier verder gaan rekenen met alleen geld raken we hopeloos verstrikt en kunnen we overal vraagtekens bij zetten.

Terug naar de Coronacrisis, waar we de volksgezondheid op nummer 1 hebben gezet.

De kosten van de Coronacrisis zijn echter geen investering in de volksgezondheid of zelfs gezondheidszorg. Het zijn economische kosten en medische kosten die we terug moeten verdienen. Het lijkt me vele malen verstandiger daadwerkelijk te gaan investeren in een gezondere samenleving op alle fronten. Voorkomen is beter dan genezen is hier het adagium. Virussen horen nu eenmaal bij ons en we moeten ermee leven of we willen of niet. Het is erg lastig om iets zinnigs te zeggen zo midden in de crisis, behalve dan dat we er niet gezonder van worden. We zouden er hooguit wijzer van kunnen worden. Het zou als een soort reiniging ons weer op de aarde en onze biologische oorsprong terug kunnen werpen. Zodat we onze werkelijke taak serieus oppakken; deze aarde leefbaar houden voor al het leven en niet alleen het onze.