Mens en Natuur

Onze relatie met de natuur is verstoord. Ik kom deze opmerking in vele analyses en commentaren tegen. Ik ben het er overigens compleet mee eens. Onze relatie met de natuur is verknipt en dat maakt ons op een manier minder mens, minder compleet.

Om te beginnen, wij zijn natuur. We zijn eruit voortgekomen en we zijn ervan afhankelijk. Dit gegeven wordt vaak genegeerd. We hebben onszelf met onze cultuur losgemaakt van de natuur zo voelt het. Schijn bedriegt. We zijn en blijven dieren en ons sociaal gedrag is allesbehalve rationeel. De natuur zit in ons en wij gedragen ons naar haar wetten. Daar kunnen we niet omheen. Het idee alleen al. We kunnen alleen dat doen wat de natuurwetten mogelijk maken. Hoe is dit wereld- en mensbeeld ontstaan waarbij wij een duidelijk onderscheid hebben gemaakt tussen mensen enerzijds en dieren en natuur anderzijds.

Allereerst is daar de ontwikkeling van de godsdiensten van de natuuraanbidding naar het idee dat we uitverkoren zijn en hoeders van de aarde. Landbouw heeft hier vast bij geholpen. We konden de natuur beheersen. Met de komst van de wetenschap hebben we godsdiensten op de tweede rij gezet en de wereld geobjectiveerd. We hebben onze menselijke waarneming gesplist in een subjectieve werkelijkheid en een objectieve werkelijkheid. Echter wat wij zien en ervaren blijft ten alle tijden subjectief. We kijken immers met ons menselijk bewustzijn en waarneming door microscopen en telescopen. We verzinnen de theorieën met onze menselijke hersenen. We kijken naar een door de natuur geconstrueerde wereld met een door de natuur geconstrueerde wereld. We kunnen in theorie splitsen wat we willen maar in de werkelijkheid is alles verbonden.

We zijn immers van hetzelfde levende materiaal gemaakt en zijn een onlosmakelijk onderdeel van de levende natuur. We gedragen ons ook als dieren, we maken elkaar het hof, concurreren voor de beste genen en zitten vast in het 'eeuwige nu'. We zijn ons bewust. Dieren zijn zich vermoedelijk ook bewust. Hoe kunnen ze anders pijn ervaren, zich lekker voelen en communiceren. Bovendien we kunnen niet aantonen dat ze geen bewustzijn hebben en steeds meer feiten wijzen in de richting dat dieren wel bewustzijn hebben en waarom bomen en planten dan ook niet.

Voordat we de natuur gingen objectiveren en voordat wij onszelf hebben uitverkoren samen met God, zagen onze verre voorouders dit vermoedelijk heel anders. Ze aanbaden bepaalde dieren, bomen en de hemellichamen. Alles was totaal en overweldigend, zeker niet primitief, maar rijk en geschakeerd. Ze deden waarschijnlijk niet aan hardlopen en sport. Maar wie weet. Ze deden wel bezweringen, rituelen en dansen. Dat hebben we verloren en we hebben er welvaart en voorspoed voor teruggekregen althans zo leek het tot voor kort. Echter de natuur drukt ons met de neus op de feiten. We zijn er onderdeel van, we kunnen er niet aan ontsnappen.

In de fysieke wereld heeft een mens drie schillen. De eerste is de huid, de tweede de kleding en de derde de gebouwde omgeving. Dan is er de tijd waarin we vastzitten en die gestaag voortgaat. Dieren missen vaak een losse tweede schil (geen kleren) maar maken vaak beschutte onderkomens of zelfs architectonische hoogstandjes zoals de termieten waaromheen zich een heel ecosysteem ontwikkeld. Deze schillen samen met de tijd zijn voor mensen, dieren en planten zowel bescherming als beperking. Je zit eraan vast, maar zonder kun je niet leven.

Naast fysieke schillen zijn er nog andere schillen. Zo is er de sociale schil. Veel dieren en planten leven in groepen om hun overlevingskansen te vergroten en tegelijkertijd beconcurreren ze elkaar in de groepen voor de beste positie en het beste nageslacht. Dat doen wij precies zo, ook al rationaliseren het een en ander, als je door deze laklaag kijkt zie je dat we tribal zijn en vriendjespolitiek en grensoverschrijdend gedrag zijn daar een uiting van. Dat krijg je er nooit helemaal uit met een bestuurssysteem ook al straf je nog zo hard. Het is onze tribal natuur en die kunnen we hooguit onderdrukken of temmen. Hoe gaan we daar mee om?

Wij mensen hebben nog een derde schil en dat is onze mentale schil, hoe wij de wereld en elkaar bezien, wat wij belangrijk vinden. Je zou deze schil beter een kooi of zweep kunnen noemen want hiermee vormen we ‘onze natuur en de natuur’. Onderwijs, geloof en logica vormen ons mens en wereldbeeld en we kunnen niet anders dan van daaruit de wereld beoordelen. Naast dat we vastzitten in onze beschermende fysieke en sociale omgeving zitten we ook vast in onze vormende mentale omgeving. Dat is datgene wat bepaalt hoe we onszelf en de natuur zien en ermee omgaan. ‘Free your mind and your ass will follow’ (parliament).

Voor alle duidelijkheid, ik hou van cultuur en literatuur. Ik haal er mijn inspiratie en informatie uit. Ik heb dit natuurlijk niet zelf verzonnen. Het mentale domein is bij uitstek het domein van wetenschap, kunst en techniek. Dit domein is de plek waar ideeën bestaan en die ideeën zijn samen met het perspectief de bouwstenen van je mens en wereldbeeld. We hebben het geschenk van het toeval gekregen en al doende ontstaan er ‘toevalligheden’ die weer tot nieuwe ideeën leiden. Een beetje zoals de evolutie werkt een beter idee verdringt een goed idee. Slechte ideeën kunnen moeilijker overleven.

Als we onszelf en de wereld anders bezien dan verandert dit ook onze sociale en fysieke wereld. Hoe doe je dat?

In aanvang door je eigen wereld- en mensbeeld te onderzoeken. Je word je zo bewust van je basisaannames over jezelf en de wereld. Met deze vragen ben ik al zowat mijn hele leven bezig en zo heb ik een wereld en mensbeeld gedefinieerd dat past bij mijn eerdere opmerkingen over onze verknipte blik op de natuur. Om goed te kunnen relateren tot de natuur buiten ons is een dynamisch mensbeeld noodzakelijk. In de kern zijn wij een gebeurtenis, net als de natuur een grote gebeurtenis is die is onder te verdelen in oneindig veel kleine gebeurtenissen. Waaronder onze levens. Die overigens allemaal dwars door elkaar heenlopen en tegelijkertijd gebeuren.

Met dit beeld verwonder je jezelf meteen over de stabiliteit en weerbaarheid van het leven. De vele buffersystemen die onze wereld stabiel houden. Als je aandacht naar binnen richt zie je eenzelfde drukte orde en chaos maar ook een wonderlijke stabiliteit. Je ziet heel veel vaste en herkenbare dingen maar juist het bijzondere valt op. Zo zijn wij gevormd als jagers/verzamelaars we zoeken naar tekens om de wereld te duiden. Wetenschappers doen dit precies zo in hun werk. Ze zoeken naar bijzonderheden en proberen vaste patronen of connecties te vinden.

Als wij onze relatie met de natuur willen herstellen zullen we in ieder geval de natuur als onszelf moeten bezien wat we zijn; hetzelfde. We bestaan uit hetzelfde bouwmateriaal; gebeurtenissen. Zoals Einstein zei,’het kleinste elementaire deeltje is een gebeurtenis’. Het kleinste elementaire deeltje moet immers gemeten worden en dat is een gebeurtenis. Onze objectivering is een versimpeling van gebeurtenissen door ze in objecten, oorzaken en gevolgen te ordenen. Zo is het kip-ei fenomeen ontstaan. Wat was er eerder? Het vermoedelijke antwoord is dat ze onvermijdelijk deel zijn van eenzelfde gebeurtenis. De eerste gebeurtenis waarbij sprake is van een kip en een ei. Ze veroorzaken elkaar net als meting en het gemetene. In feite is het een ding, een idee in onze mentale schil; de kip-ei paradox. Zo zijn er nog veel meer te vinden. Wat te denken van de uitspraak: ‘Ik spreek nooit de waarheid’.

Waarheid is relatief, maar dat betekent niet dat zij niet bestaat. Alles dat bestaat is relatief dan wil zeggen is afhankelijk van de omgeving. Tijd, ruimte, bewijs, waarheid, schoonheid, etc. toch kent de natuur constanten; de lichtsnelheid, de lading van een electron, de planck-eenheid, Pi, en ga zo maar door. Deze zijn nietszeggend zonder de formule en de eenheden waar ze bij horen. Dus ook hier inclusief de wetten die ze kwantificeren.

42 is the "Answer to the Ultimate Question of Life, the Universe, and Everything" in The Hitchhiker's Guide to the Galaxy books.

Getallen zijn betekenisloos op zichzelf. Als het leven al een illusie is, is onze mentale wereld, ons bewustzijn, de goochelaar die de illusie compleet en waarheidsgetrouw maakt. As we dus onze relatie met de natuur willen herstellen is de eerste stap letterlijk onszelf en de natuur anders bezien; als een geheel. Dan is in het leven van alledag de praktijk waarin je dit doet. Ik zie tuinieren als een dialoog met de natuur, maar dat geldt ook voor de omgang met mensen. Allemaal natuur waar wij ons in bevinden en dan kun je eenvoudig zien hoe wij deze natuur behandelen en hoe wij deze natuur gevormd hebben als mensen. Net zoals je het onkruid toelaat in de stadsnatuur, zo kun je ook je ook je eigen natuur iets meer ruimte geven. Hoe je dat doet? Tja dat is voor een ieder anders. Principes die hier gelden is dat je andere mensen nodig hebt en dat samenwerken oplevert. Schuldig en gestrest voelen is vaak contraproductief. Dit alles is levenskunst en de natuur is hier de grote inspirator en samenwerkingspartner. Zo zie ik dat en verder blijft het tot op zeker hoogte sukkelen. Dan liever met liefde en aandacht dan met haat en frustratie vallen en opstaan. Dat kun je volgens mij van de natuur leren en daar wordt zowel de natuur als jij gezonder en vrolijker van. Dan heb je een goede relatie en zie je het wonder waar wij deelgenoot van zijn.