Rattengif in het publieke domein

Toen ik vrijdagochtend 3 januari aankwam op Park 1943 vertelde Dirk me dat hij net een dode rat had gevonden die nog helemaal gaaf was. Vreemd dacht ik nog, maar we vinden wel vaker dode ratten maar meestal hebben ze verwondingen. Toen ik vlak voor 12:00 het laatste hofje schoonmaakte aan de Gijzinglaan trof ik daar tot mijn verbijstering een bak met rattengif. POISON DO NOT TOUCH staat erop.

Boosheid en schaamte vechten in mijn hoofd om voorrang. Het is onbestaanbaar dat dit in 2025 nog gewoon gedaan wordt tegen alle adviezen van experts in. Boosheid omdat ons dit overvalt terwijl we al 6 jaar het naastgelegen Park 1943 vijf keer per week schoonmaken. Ratten overlast in de publieke ruimte is geen bestrijdingsprobleem maar een beheersprobleem. Er wordt in het Park en de hofjes enorm veel voedsel gedumpt en ratten zijn aangepast om te leven in de luwte van de mens. Eten volop en bescherming tegen roofdieren. Vangen of doden heeft totaal geen zin. Een vrouwtjesrat kan tot 2000 nakomelingen per jaar werpen. Als je de voedselbronnen niet wegneemt is er geen beginnen aan. Waarom is er niet breder gecommuniceerd? Waarom is ons niets gevraagd? Wie weten hiervan en wie bij de gemeente heeft hiervoor toestemming gegeven?

Er zijn immers nogal wat risico’s verbonden aan het gebruik van rattengif in de publieke ruimte.

• Rattengif kan extreem giftig zijn voor huisdieren zoals katten en honden, maar ook voor wilde dieren zoals vogels en roofdieren die ratten eten. Dit kan leiden tot secundaire vergiftiging, waarbij dieren die vergiftigde ratten consumeren zelf ziek worden of sterven. Voor mensen, vooral kinderen, kan onbedoeld contact met rattengif ook gevaarlijk zijn.

• Rattengif kan het milieu belasten, vooral wanneer het in de bodem terechtkomt of in waterwegen doorsijpelt. Dit kan leiden tot lange-termijn verontreiniging van ecosystemen.

• Door het jarenlange gebruik van rodenticiden zijn ratten in veel gebieden resistent geworden tegen bepaalde soorten gif. Dit maakt bestrijding moeilijker en kan leiden tot een toename van de rattenpopulatie in plaats van een vermindering.

• Rattengif is niet selectief en kan ook andere dieren doden die er niet op gericht zijn. Dit omvat zowel huisdieren als nuttige dieren zoals marters, bosmuizen en eekhoorns.

• Het gebruik van rattengif wordt vaak gezien als onethisch omdat het een langdurige en pijnlijke dood veroorzaakt bij de dieren. Rattengif werkt door inwendige bloedingen te veroorzaken, wat een trage en lijden brengende dood betekent.

• In Nederland is het gebruik van rattengif door consumenten verboden, maar er is nog steeds een risico dat onwetende of onverantwoordelijke gebruikers het illegaal inzetten, wat de bovengenoemde problemen verergert.

Vanwege deze gevaren wordt er steeds meer gekeken naar alternatieve methoden voor rattenbestrijding, zoals mechanische vallen en preventieve maatregelen zoals het beperken van voedselbronnen en het afsluiten van toegangspunten. Het is dus ronduit bizar dat er nu plotseling een rattengifdoos is geplaatst zonder dat dit bij mijn weten richting de wijk is gecommuniceerd. Is dit de enige gifdoos? Temeer als je weet wat de wetgever hierover zegt.

In Nederland is rattengif (rodenticiden) in de openbare ruimte onder zeer strikte condities toegestaan. Hier zijn de belangrijkste punten:

• Sinds 2023 is het gebruik en de verkoop van rattengif aan particulieren verboden. Alleen gecertificeerde professionals, zoals erkende ongediertebestrijdingsbedrijven, mogen nog rodenticiden inzetten. Deze professionals moeten een specifieke opleiding en certificering hebben om rattengif te mogen gebruiken.

• Rattengif mag alleen worden toegepast wanneer er sprake is van actuele overlast die een gevaar vormt voor de gezondheid van mensen, zoals medewerkers, bezoekers, kinderen of cliënten. Dit betekent dat er een duidelijke noodzaak moet zijn voordat rodenticiden worden ingezet.

• Voordat rattengif wordt gebruikt, moeten andere, minder schadelijke methoden overwogen en geprobeerd worden. Dit omvat mechanische vangmethoden zoals klemmen of vangkooien, en preventieve maatregelen.. Rattengif is vaak een laatste redmiddel.

• Professionals moeten zich houden aan een protocol dat de inzet van rattengif reguleert. Dit omvat vaak een risico-inventarisatie en een plan van aanpak dat door een contactpersoon binnen de gemeente moet worden goedgekeurd. Ook moet er aandacht zijn voor habitat-management om toekomstige rattenplagen te voorkomen.

• In de openbare ruimte is de gemeente verantwoordelijk voor de bestrijding van rattenoverlast als deze een gevaar vormt voor de gezondheid. De gemeente kan dan besluiten om rattengif in te zetten als andere methoden onvoldoende blijken.

Het is duidelijk dat de inzet van rattengif in Nederland zeer gereguleerd is om zowel de effectiviteit als de veiligheid voor andere dieren en het milieu te waarborgen.

Tot zover. Vandaag maandag 6 januari sprak ik de conciërge van de school de Korf die mij vertelde dat hij laatst een meeuw een dode rat zag verscheuren. Ik hoop voor de meeuw dat het geen vergiftige rat was. In Park 1943 heb ik meermaals gezien dat een reiger een rat pakte en zelfs een keer een buizerd. Met zo’n gifbak is de kans natuurlijk groot dat de verzwakte en stervende ratten worden gepakt door roofdieren. Daarnaast gebruiken de kinderen van school de Korf Park 1943 als speelplein. Het lijkt mij dat dit toch allemaal redenen om hier uiterst voorzichtig mee om te springen.

Dan de eis dat dit alleen mag als de ratten een gevaar voor de gezondheid vormen. Nu is het zo dat ratten in de publieke ruimte nauwelijks nog een risico voor de volksgezondheid vormen. Er zijn slechts een tiental ziektegevallen van Weil per jaar in Nederland en de meeste hiervan zijn geïmporteerd uit andere landen. Het feit dat kinderen uit angst hiervoor niet buitenspelen is veel gevaarlijker voor de volksgezondheid.

Maar goed zoals gezegd is het een beheersprobleem en als er gif gebruikt wordt moet alles geprobeerd zijn. Wij zijn hier al meer dan twintig jaar actief in Bospolder Tussendijken en bij mijn weten is er nooit een integrale beheer aanpak geweest. Dit betekent communicatie richting bewoners, schoonmaken en schoonhouden buitenruimte. Twee jaar geleden liep er nog een gemeentelijke rattenvanger in Park 1943, die per keer zo’n 15 tot 30 ratten ving. Die is er niet meer. Het lijkt mij stug dat dit met vergif ook lukt. Ratten zijn slim en hebben snel door dat het vergif is. Wij weten precies waar ze lopen en kunnen helpen met vangen. Tegelijkertijd, ik kan het niet genoeg zeggen, ratten vangen heeft geen zin, voeding en schuilplaatsen zat. Ik heb het hier overigens niet over ratten in een woning maar dat is hier niet het geval.

De eis dat andere mindere schadelijke methoden geprobeerd of overwogen moeten worden is hier volgens mij niet aan voldaan. In 2017 hebben wij een project rond ratten gedaan, het Rattenparadijs, in dit project heb ik veel met ratten experts gepraat zowel bestrijders als wetenschappers en hun mening was unaniem; vangen heeft geen zin. Niet de ratten zijn smerig, wij zijn smerig.

In sept 2021 hebben wij van de gemeente de opdracht gekregen de hofjes schoon te maken en sindsdien doen we dat drie tot vijf keer per week. Uitgerekend het bosje waar nu de gifbak is geplaatst hebben we toen uitgemest. Er lagen zo’n 5 kruiwagens afval onder. De gemeente weet dat wij dit schoonmaken. Waarom zijn we in Godsnaam niet betrokken?

Afval onder het bosje in sept 2021 (zelfde plek waar nu de gifdoos staat)

Zoals gezegd de ratten worden in Park 1943 inmiddels gevangen door roofdieren. Hier geldt een regel hoe meer natuur hoe minder ratten. Ratten hebben geen schijn van kans in de vrije natuur. Vossen, uilen, reigers, kraaien, meeuwen, het barst van de roofdieren die wel een rat lusten. Ze zitten niet voor niets al 5000 jaar in onze nabijheid en eten van onze voorraden.

Ik heb er een blog over geschreven; de rat als boodschapper voor een gezonde stad. Als we het voor elkaar krijgen om de rat als stadsdier goed te beheren betekent dit ook dat we een gezonde stadsnatuur hebben en bij een goede voorlichting is het wellicht ook mogelijk onze extreme afschuw van de rat te beteugelen. Het is een prachtig en schoon dier. Honden en katten zijn veel gevaarlijker voor de volksgezondheid.

Ik schaam me een beetje dat dit gebeurt maar ik ben dus ook boos over het feit dat de gemeente dit toestaat en zo de verkeerde boodschap afgeeft. Alsof ratten en niet wij het probleem zijn.